Πρώιμη Παρέμβαση… μέσω Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης
Η Πρώιμη Παρέμβαση μπορεί να σώσει βρέφη και παιδιά, από Νευροαναπτυξιακές Διαταραχές.
Περιλαμβάνει μια σειρά από διεπιστημονικές υπηρεσίες, οι οποίες προσφέρονται σε παιδιά ηλικίας, από βρεφική ηλικία έως 5 ετών, με στόχο να ενισχύσουν τις αναδυόμενες ικανότητές τους, να ελαχιστοποιήσουν τις αναπτυξιακές καθυστερήσεις, να αποκαταστήσουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό υπάρχουσες ή αναδυόμενες αναπηρίες, να αποτρέψουν λειτουργική επιδείνωση των δυσκολιών και να προωθήσουν τη γονεϊκή και τη συνολικότερη οικογενειακή λειτουργία, προωθώντας παράλληλα την ψυχική υγεία και την ευημερία τους.
Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται προσφέροντας εξατομικευμένες, αναπτυξιακές, εκπαιδευτικές και θεραπευτικές υπηρεσίες για τα παιδιά, σε συνδυασμό με παράλληλη υποστήριξη για τις οικογένειές τους.
Στα Κέντρα ΛΟΓΟΣΥΝΘΕΣΗ υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες, που καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες του προγράμματος.
Πρώιμη διάγνωση (πρώιμη παρέμβαση)
Στην προσχολική ηλικία που είναι η ηλικία της πρώτης διάγνωσης, την στιγμή που οι γονείς θα εντοπίσουν το πρόβλημα και οι ειδικοί θα το ονομάσουν και θα το διαγνώσουν, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου την σημασία και τον ρόλο του εντοπισμού των πρώιμων σημείων αλλά και της διαφοροδιάγνωσης.
Συγκεκριμένα στις ηλικίες αυτές (ιδιαίτερα στα μικρά παιδιά που δεν μιλάνε), η διαφοροδιάγνωση είναι εξαιρετικά σημαντική και απαιτεί μεγάλη προσοχή, καθώς υπάρχουν κοινά σημεία μεταξύ διαφορετικών, μεταξύ τους, καταστάσεων.
Στα παιδιά με διαταραχή της ΑΟ, μπορεί μια ζεστή αγκαλιά και ένα γλυκό χάδι να είναι δυσάρεστες εμπειρίες και να μοιάζουν με βασανιστήριο .
Αισθητηριακή Ολοκλήρωση λέμε μια εγγενή νευροβιολογική διαδικασία που αφορά στην ολοκλήρωση και αποκωδικοποίηση του αισθητηριακού ερεθίσματος στον εγκέφαλο. Η δυσλειτουργία της είναι μια διαταραχή κατά την οποία τα αισθητηριακά δεδομένα δεν οργανώνονται κατάλληλα στον εγκέφαλο και αυτό μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα στην ανάπτυξη_ στην επεξεργασία της πληροφορίας και στη συμπεριφορά του μικρού παιδιού.
Η ΑΟ, έχει να κάνει με τις τρεις αισθήσεις:
την Απτική, την Αιθουσαία και την Ιδιοδεκτική.
Η διασύνδεση μεταξύ τους αρχίζει πριν τη γέννηση και αναπτύσσεται καθώς το άτομο ωριμάζει και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του. Οι τρεις αυτές αισθήσεις δεν συνδέονται μόνο μεταξύ τους αλλά και με τις υπόλοιπες αισθήσεις στον εγκέφαλο. Αν και οι τρεις αυτές αισθήσεις είναι λιγότερο γνωστές από την όραση και την ακοή είναι εξ ίσου σημαντικές στη ζωή μας. Γιατι μας επιτρέπουν να καταλαβαίνουμε να αποτυπώνουμε και να αντιδράμε σε ερεθίσματα από το περιβάλλον μας.
Η αφή και άρα το απτικό σύστημα, περιλαμβάνει νεύρα κάτω από την επιφάνεια του δέρματος τα οποία δίνουν πληροφορίες στον εγκέφαλο που αφορούν την αφή, τον πόνο, τη θερμότητα και την πίεση. Έχουν σπουδαίο ρόλο για το πώς το μικρό παιδί μπορεί να αντιληφθεί το περιβάλλον του αλλά και τις αυτοματοποιημένες αντιδράσεις επιβίωσης .
Όταν σε ένα μικρό παιδί υπάρχει δυσλειτουργία του απτικού συστήματος, τότε αυτό αποφεύγει τη σωματική επαφή, μπορεί να αρνείται να φάει διάφορες τροφές με κάποια συγκεκριμένη υφή ή να μην θέλει να τρίψει τα δόντια του, να μην θέλει να φορέσει ρούχα από συγκεκριμένα υφάσματα, να παραπονιέται όταν το κάνουν μπάνιο ή όταν του πλένουν το πρόσωπο. Υπάρχουν περιπτώσεις που τα μικρά δεν θέλουν να λερώνουν τα χέρια τους (πχ. με δακτυλομπογιά) ή χρησιμοποιούν μόνο τις άκρες των δακτύλων τους για να πιάνουν αντικείμενα και όχι ολόκληρο το χέρι όπως θα ήταν η σωστή λαβή.
Μια τέτοια δυσλειτουργία μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη αντίληψη της επαφής ή του πόνου (υπερευαισθησία ή υπαισθησία) και να οδηγήσει ένα μικρό παιδί στην απομόνωση, την γενικευμένη υπερδιέγερση, τη διάσπαση προσοχής και την υπερκινητικότητα.
Όταν ένα μικρό παιδί είναι υπερβολικά ευαίσθητο στο απλό άγγιγμα, λέμε ότι έχει απτική αμυντικότητα, όπου το απτικό σύστημα είναι ανώριμο και λειτουργεί ακατάλληλα. Νευρικά ερεθίσματα στέλνονται στο φλοιό του εγκεφάλου και επηρεάζουν άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες από αυτήν που θα έπρεπε. Έτσι ο εγκέφαλος δέχεται υπερβολικά ερεθίσματα και έχει υπερδραστηριότητα, η οποία δεν μπορεί να οργανωθεί. Αυτή η υπερ-ευαισθητοποίηση του εγκεφάλου προκαλεί δυσκολία στο μικρό παιδί να οργανώσει την συμπεριφορά του, να συγκεντρωθεί και τελικά να αποκτήσει κακή συναισθηματική αντίδραση στα αγγίγματα.
Όσον αφορά το αιθουσαίο σύστημα, αυτό έχει να κάνει με δομές στο έσω αυτί (λαβύρινθος) που ανιχνεύουν την κίνηση και αλλαγές στη θέση της κεφαλής π.χ. το αιθουσαίο σύστημα «λέει» αν το κεφάλι μας είναι όρθιο ή σε πλάγια θέση (ακόμη και με τα μάτια μας κλειστά). Δυσλειτουργία σε αυτό το σύστημα έχουν τα παιδιά που παρουσιάζουν φοβίες σε κινητικές δραστηριότητες (πχ. κούνιες, τσουλήθρες, τραμπάλες ). Μπορεί επίσης να έχουν δυσκολία να σκαρφαλώσουν ή να κατέβουν σκάλες, ή να αποφεύγουν να περπατήσουν και να συρθούν σε ασταθείς επιφάνειες. Παρουσιάζουν, άρα, έναν φόβο στο χώρο.
Τα παιδιά αυτά μοιάζουν αδέξια.
Στο άλλο άκρο, αντίθετα, τα παιδιά πορεί να αναζητούν πολύ έντονες αισθητηριακές εμπειρίες, όπως να στροβιλίζονται συνέχεια, να πηδούν συνεχώς ή να γυρίζουν γύρω-γύρω. Αυτά τα παιδιά προσπαθούν, διαρκώς, να δίνουν ερεθίσματα στο αιθουσαίο σύστημα.
Το τελευταίο σύστημα το ιδιοδεκτικό αφορά τους μύες, τις αρθρώσεις και τους τένοντες που δίνουν στο μικρό παιδί την αντίληψη της θέσης του σώματος του μέσα στο χώρο. Όταν η ιδιοδεκτικότητα λειτουργεί σωστά, η θέση του σώματος προσαρμόζεται, αυτόματα, σε διαφορετικές καταστάσεις π.χ το πώς καθόμαστε σε μια καρέκλα ή το πώς να κατεβούμε από ένα σκαλί.
Επίσης με αυτό το σύστημα μπορούμε να μάθουμε να χειριζόμαστε αντικείμενα με τα χέρια, όπως να γράφουμε με μολύβι, να φάμε την σούπα με ένα κουτάλι να κουμπώνουμε το παντελόνι μας ή να δένουμε τα κορδόνια μας.
Τα παιδιά με δυσλειτουργία του ιδιοδεκτικού συστήματος συνήθως τα χαρακτηρίζουμε ως αδέξια , είναι τα παιδάκια που έχουν την τάση να πέφτουν, δεν μπορούν να καταλάβουν την θέση τους μέσα στον χώρο, με αποτέλεσμα να έχουν μια παράξενη θέση σώματος. Επίσης, μπουσουλάνε ελάχιστα, όταν είναι μικρά, δυσκολεύονται να χειριστούν μικρά αντικείμενα (κουμπιά, λεπτά παιχνίδια), τρώνε απρόσεχτα και αποφεύγουν νέες κινητικές δραστηριότητες.
Τέλος, ο Κινητικός σχεδιασμός είναι η ικανότητα να σχεδιάζουμε και να εκτελούμε διαφορετικές κινήσεις. Για να λειτουργήσει σωστά χρειάζεται να δέχεται ακριβείς πληροφορίες από τις αισθήσεις και στη συνέχεια να οργανώνει και να αποκωδικοποιεί αυτές τις πληροφορίες αποτελεσματικά.
Οι δυσλειτουργίες στα παραπάνω συστήματα παρουσιάζονται με διάφορες μορφές:
Τί πρέπει να παρατηρήσουν οι γονείς…
Υπερβολική ή ελάχιστη αντίδραση του παιδιού στις αισθητηριακές πληροφορίες. Το επίπεδο δραστηριότητάς του πιθανόν να είναι ασυνήθιστα υψηλό ή χαμηλό, το παιδί δηλαδή μπορεί να είναι σε διαρκή κίνηση ή να κουράζεται πολύ εύκολα. Επίσης σε κάποια παιδιά μπορεί να υπάρχει εναλλαγή ανάμεσα σε αυτές τις δυο ακραίες καταστάσεις.
Πολύ συχνά παρουσιάζονται προβλήματα και στον συντονισμό της κίνησης, τόσο στις αδρές όσο και στις λεπτές κινήσεις. Μια τέτοια δυσλειτουργία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα γλωσσικές ελλείψεις και μειωμένη μαθησιακή επίδοση. Στη συμπεριφορά, το παιδί γίνεται παρορμητικό, διασπάται εύκολα η προσοχή του και παρουσιάζει γενική έλλειψη σχεδιασμού. Κάποια παιδιά επίσης μπορεί να έχουν δυσκολία να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις και να αντιδρούν με θυμό, επιθετικότητα ή απόσυρση.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική είναι η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση στην πρώιμη παρέμβαση και στα βρέφη, κυρίως σε αυτά που έχουν γεννηθεί πρόωρα. Γιατί τα παιδιά αυτά έρχονται στον κόσμο έχοντας ένα υπερευαίσθητο νευρικό σύστημα και πολλαπλά παθολογικά προβλήματα. Οι γονείς πρέπει να μάθουν με ποιον τρόπο θα δώσουν στο παιδί τους τις απαραίτητες αισθητηριακές εμπειρίες, με σκοπό την βέλτιστη ανάπτυξή του.
- Παιδιά με αυτισμό και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές: Τα παιδιά αυτά έχουν σοβαρές δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία. Και αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της διαταραχής. Αναζητούν ασυνήθιστες ποσότητες συγκεκριμένων ερεθισμάτων και είναι υπερβολικά ευαίσθητα σε άλλα ερεθίσματα. Η βελτίωση της αισθητηριακής επεξεργασίας οδηγεί τα παιδιά αυτά σε πιο αποτελεσματική κοινωνική συναλλαγή.
- Παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες:Πολλές έρευνες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες παρ’όλο που έχουν φυσιολογική νοημοσύνη, είναι πιθανόν να έχουν προβλήματα στην αισθητηριακή ολοκλήρωση. Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να βελτιώσει αυτή τη λειτουργία, μειώνοντας την πιθανότητα σχολικής αποτυχίας.
- Ατομα με εγκεφαλική βλάβη:Τραύμα στον εγκέφαλο, μετά από ατύχημα μπορεί να έχει αντίκτυπο στην αισθητηριακή λειτουργία. Τα άτομα αυτά χρειάζονται θεραπεία που θα τους οδηγήσει στην καλύτερη επανάκτηση των χαμένων αισθήσεων.
Αξιολόγηση και Παρέμβαση
Η αξιολόγηση και θεραπεία των βασικών αισθητηριακών συστημάτων γίνεται από εξειδικευμένο εργοθεραπευτή/τρια.
Οι βασικοί θεραπευτικοί στόχοι είναι:
- να δώσουμε στο παιδί αισθητηριακές πληροφορίες που βοηθούν στην οργάνωση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος
- να βοηθήσουμε το παιδί στο συντονισμό και έλεγχο της αισθητηριακής πληροφορίας και
- να βοηθήσουμε το παιδί να αναπτύξει μια πιο οργανωμένη αντίδραση στο αισθητηριακό ερέθισμα.
Για παράδειγμα, ένας θεραπευτής μπορεί να τυλίξει ένα παιδί που δεν μπορεί να διακρίνει ένα απειλητικό, από ένα φιλικό άγγιγμα, σε ένα αφρώδες χαλάκι σαν να είναι σάντουιτς. Ή να τρίψει τα χέρια του παιδιού με διάφορα υλικά όπως μεταξένια μαντίλια, βαμβακερό ύφασμα, σφουγγάρια ή σύρμα. Τα παιδιά μέσα στις ασφαλείς και ευχάριστες συνθήκες της αίθουσας θεραπείας είναι πιο πρόθυμα να δοκιμάσουν δραστηριότητες που κανονικά θα φοβόντουσαν, και στην πραγματικότητα τις βρίσκουν διασκεδαστικές. Με κατάλληλο ρυθμό και με πολλή ενίσχυση ο εργοθεραπευτής καθοδηγεί κάθε παιδί σε ένα πρόγραμμα που είναι σχεδιασμένο με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες του.
Στην πρώιμη παρέμβαση υπάρχει η ευελιξία ότι το πρόγραμμα μπορεί να γίνεται είτε σε ατομικό επίπεδο είτε σε μικρές ομάδες -όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο- αλλά παράλληλα να διαμορφώνεται βάσει των αναγκών του κάθε παιδιού (ακόμα και όταν το πρόγραμμα είναι ομαδικό).
Οι τομείς της ανάπτυξης όπου εκπαιδεύονται τα παιδιά είναι οι εξής:
- Αδρή κινητικότητα
• Λεπτή κινητικότητα
• Γνωστικές ικανότητες
• Επικοινωνιακές δεξιότητες
• Λεκτικές δεξιότητες
• Κοινωνικές δεξιότητες
• Αυτονομία
• Λειτουργικότητα
Επίσης, ο ‘’εργοθεραπευτής της πρώιμης παρέμβασης’’ βοηθά τους γονείς να διδάξουν την κάθε νέα γνώση με μικρά εύκολα βήματα, δίνοντάς τους την ευκαιρία να κάνουν πρακτική, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης.
Σχεδιάζει ειδικό δελτίο δραστηριοτήτων στο οποίο καταγράφονται πρακτικές και σαφείς οδηγίες στους γονείς. Έτσι η παροχή βοήθειας προς την οικογένεια είναι ελεγχόμενη και αποτελεσματική.
Γράφει: η Λίνα Συμεωνίδου (Εργοθεραπευτρία) _ μέλος της διεπιστημονικής ομάδας των Κέντρων Ειδικών Θεραπειών ΛΟΓΟΣΥΝΘΕΣΗ)
Μέλος της διεπιστημονικής ομάδας της «Λογοσύνθεσης»