ΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Η αρθρωτική διαταραχή αναφέρεται στη λανθασμένη παραγωγή των ήχων της ομιλίας  με αποτέλεσμα η ομιλία του παιδιού να αντιστοιχεί σε ένα παιδί μικρότερης ηλικίας και είναι αρκετά συχνό φαινόμενο σε παιδιά κυρίως προσχολικής, αλλά και πρώτης σχολικής  ηλικίας. Στην απλή αρθρωτική διαταραχή ένα παιδί με φυσιολογικό νοητικό δυναμικό και τυπική γλωσσική και νευρολογική ανάπτυξη αδυνατεί να αρθρώσει έναν ή περισσότερους ήχους στην ομιλία του, όπως θα ήταν αναμενόμενο σύμφωνα με τη χρονολογική του ηλικία.

Η λανθασμένη άρθρωση μπορεί να οφείλεται  είτε στη λανθασμένη τοποθέτηση των αρθρωτών (π.χ. της γλώσσας, των  χειλιών ή των δοντιών) είτε σε μια  δομική ανωμαλία (π.χ. κοντός χαλινός, χασμοδοντία).

Στη διαταραχή άρθρωσης παρουσιάζονται χαρακτηριστικά στην ομιλία του παιδιού, όπως:

  • Παραλείψεις, στις οποίες ένας ήχος παραλείπεται (π.χ. «ρόδα» → «όδα»)
  • Αντικαταστάσεις, στις οποίες ένας ήχος αντικαθίσταται από έναν άλλο (π.χ. «νερό» → «νελό»)
  • Ενθέσεις, στις οποίες  ένας ήχος ή και μια συλλαβή τοποθετείται επιπλέον μέσα στη λέξη (π.χ. «τρένο» → «τερένο»)
  • Αλλοιώσεις, στις οποίες ένας ήχος παράγεται αλλοιωμένος μέσα στη λέξη («λουλούδι» → «γιουγιούδι»).

Ο σκοπός του λογοθεραπευτή είναι αρχικά η λεπτομερής αξιολόγηση των δυσκολιών του παιδιού.  Στη συνέχεια θα οργανώσει το κατάλληλο εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα με τελικό στόχο την παραγωγή καταληπτής ομιλίας και κατά συνέπεια της αποτελεσματικής επικοινωνίας του παιδιού με το ευρύτερο  περιβάλλον του και την αποφυγή μαθησιακών προβλημάτων στο σχολείο.

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Τι είναι η Φωνολογία;

Η φωνολογία είναι ένας κλάδος της γραμματικής που ασχολείται με τους ήχους που χρησιμοποιούνται στη γλώσσα για τη μετάδοση γλωσσικών σημάτων. Εξηγεί τον τρόπο που συνδυάζονται οι ήχοι μιας γλώσσας και τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται μέσα στον εγκέφαλο με στόχο την παραγωγή ομιλίας.

Το φωνολογικό σύστημα οργανώνει και ταξινομεί τους ήχους μέσα στις λέξεις βάσει κάποιων κανόνων. Το παιδί με την πάροδο του χρόνου αναπτύσσει το δικό του φωνολογικό σύστημα και αρχικά  χρησιμοποιεί κάποιες διαδικασίες απλοποίησης για ορισμένες λέξεις. Μπορεί να σχηματίσει κάποια φωνήματα, αλλά δεν αντιλαμβάνεται αρχικά πάντα τα διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά τους σε σχέση με άλλα φωνήματα ως προς τον τόπο και τρόπο άρθρωσής τους. Πιο συγκεκριμένα, το παιδί π.χ. μπορεί να μην είναι σε θέση να αντιληφθεί τη διαφορά στον τρόπο που αρθρώνονται ήχοι που μοιάζουν ίδιοι ακουστικά, όπως για παράδειγμα το φώνημα β με το φώνημα δ που έχουν διαφορετικό τόπο άρθρωσης (β → χειλοδοντικό και δ → μεσοδοντικό), αλλά ανήκουν και τα δύο στην κατηγορία των τριβόμενων συμφώνων (ίδιος τρόπος άρθρωσης). Σε παιδιά με τυπική ανάπτυξη, σταδιακά μειώνονται αυτές οι διαδικασίες απλοποίησης και η ομιλία τους γίνεται καταληπτή και όμοια με των ενηλίκων.

Τι είναι η αναπτυξιακή φωνολογική διαταραχή;

Ορισμένες φορές, το παιδί δεν ανταποκρίνεται στο φωνολογικό σύστημα της ηλικίας του και δεν εκφέρει σωστά τα φωνήματα μιας γλώσσας αντίστοιχα με τη χρονολογική του ηλικία. Σύμφωνα με το DSM –IV, η αναπτυξιακή φωνολογική διαταραχή εκδηλώνεται ως αδυναμία στη χρήση αναπτυξιακά αναμενόμενων ήχων της ομιλίας για την ηλικία και τη διάλεκτο, και περιλαμβάνει λάθη στην παραγωγή των ήχων, στη χρήση των ήχων καθώς και στην οργάνωση και τον συμβολισμό τους, τα οποία δεν περιορίζονται σε λάθη παράληψης ήχων ή αντικατάστασης ενός ήχου από έναν άλλο». Παιδιά με φωνολογική διαταραχή παρουσιάζουν συστηματική δυσκολία στην παραγωγή ήχων μέσα σε λέξεις και προτάσεις με αποτέλεσμα την ακατάληπτη ομιλία του παιδιού και την εμφάνιση δυσκολιών στην  επικοινωνία του.

Χαρακτηριστικά παιδιών με αναπτυξιακή φωνολογική διαταραχή: 

  • Το φωνολογικό τους σύστημα δεν είναι ανάλογο με τα φυσιολογικά πρότυπα της δεδομένης ηλικίας
  • Συστηματικές δυσκολίες στην παραγωγή φωνημάτων σε όλες τις θέσεις (αρχική, μεσαία και τελική)
  • Μειωμένη καταληπτότητα της ομιλίας από μη οικεία άτομα
  • Με την πάροδο του χρόνου παρατηρούνται περισσότερες αντικαταστάσεις παρά αποκοπές φωνημάτων
  • Μειωμένη αποτελεσματικότητα επικοινωνίας
  • Μειωμένη επίγνωση των φωνολογικών χαρακτηριστικών των φθόγγων.

Έτσι, για παράδειγμα,  τα παιδιά με αναπτυξιακή φωνολογική διαταραχή πραγματοποιούν αντικαταστάσεις φωνημάτων (π.χ. «τανάτα» αντί για κανάτα), πτώσεις φωνημάτων ή συλλαβών (π.χ. «άλα» αντί για γάλα)  και προσθέσεις φωνημάτων (π.χ. «ακούγω» αντί για ακούω).

Ποιες είναι οι αιτίες των φωνολογικών διαταραχών;

Οι διαταραχές αυτές  δεν είναι νευρολογικής φύσης, δε συνοδεύονται από προβλήματα ακοής ή άλλα γνωστικά, συναισθηματικά, κοινωνικά ή συμπεριφορικά προβλήματα  και δεν οφείλονται σε κάποια ανατομική δυσλειτουργία του μηχανισμού άρθρωσης.  

Διακρίνονται σε δύο είδη: 

  1. Φωνολογική καθυστέρηση: το φωνολογικό σύστημα των παιδιών είναι περιορισμένο και ανάλογο με εκείνο παιδιών μικρότερης χρονολογικής ηλικίας
  2. Φωνολογική διαταραχή: οι φωνολογικές παραγωγές είναι αποκλίνουσες και δεν παρουσιάζονται σε μικρότερα παιδιά

Πρόληψη και παρέμβαση: 

Η καταληπτότητα της ομιλίας ενός παιδιού παίζει καθοριστικό ρόλο στην επικοινωνία του και πρέπει να έχει αποκτηθεί μέχρι την ηλικία των τριών ετών στο μεγαλύτερο ποσοστό. Σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να γίνει μια αξιολόγηση στο παιδί από  λογοθεραπευτή για την ύπαρξη φωνολογικής ή άλλης διαταραχής.

Ο σκοπός του λογοθεραπευτή είναι η αξιολόγηση του φωνολογικού συστήματος του παιδιού και η διαφοροδιάγνωση από αρθρωτική διαταραχή. Στη συνέχεια σχεδιάζεται ένα κατάλληλο θεραπευτικό πρόγραμμα για το παιδί που θα έχει στόχο την αποκατάσταση των φωνημάτων που υπολείπονται και την οργάνωση του φωνολογικού του συστήματος με αποτέλεσμα την παραγωγή καταληπτής ομιλίας και φυσικά την αποφυγή παραπλεύρων προβλημάτων, όπως για παράδειγμα μαθησιακές δυσκολίες ή αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογική κατάσταση του παιδιού. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι απαραίτητη η εποικοδομητική  συνεργασία του λογοθεραπευτή με τον  γονέα. 

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΔΥΣΠΡΑΞΙΑ

Τι είναι η αναπτυξιακή δυσπραξία;

Η αναπτυξιακή δυσπραξία αναφέρεται σε μια ομάδα διαταραχών που διαταράσσουν  συνολικά ή επιλεκτικά τα εκούσια μοντέλα κίνησης των άνω άκρων, του στοματικού μηχανισμού και της λεκτικής παραγωγής. Έτσι ένα παιδί με αναπτυξιακή δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύεται να εκτελέσει ακόμα πολύ απλές πράξεις (π.χ. να χαιρετήσει) ή σε άλλες περιπτώσεις να έχει δυσκολίες στην εκτέλεση  περίπλοκων πράξεων (π.χ. να δέσει τα κορδόνια του).

Τι είναι η αναπτυξιακή λεκτική δυσπραξία;

Η αναπτυξιακή λεκτική δυσπραξία είναι μια μορφή της αναπτυξιακής δυσπραξίας και είναι μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από αδυναμίες στην επιτέλεση των κινήσεων για λεκτική παραγωγή, οι οποίες συνοδεύονται συνήθως και από γενικότερες αδυναμίες κινητικού ελέγχου στον στοματικό μηχανισμό με δυσκολίες εκτέλεσης και μη λεκτικών κινήσεων των οργάνων της στοματικής κοιλότητας  (στοματική δυσπραξία). Η αναπτυξιακή λεκτική δυσπραξία αναφέρεται δηλαδή στη δυσκολία κινητικού συντονισμού των αρθρωτών  λόγω διαταραχής στη διαδοχή  των αρθρωτικών κινήσεων.

Ποια είναι τα αίτια της αναπτυξιακής λεκτικής δυσπραξίας;

Τα αίτια της αναπτυξιακής λεκτικής δυσπραξίας θεωρείται ότι είναι  νευρολογικής φύσεως, χωρίς να έχει εντοπιστεί εστιασμένη εγκεφαλική βλάβη.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αναπτυξιακής λεκτικής δυσπραξίας;

Σε παιδιά με αναπτυξιακή λεκτική δυσπραξία παρατηρούνται τα εξής χαρακτηριστικά:

  • Δυσκολίες στην εκούσια επιτέλεση της ομιλίας παρά την καλή μυϊκή  λειτουργία (π.χ. αδυναμία μίμησης μίας λέξης ενώ αυθόρμητα την έχει κατονομάσει)
  • Δυσκολία στον προγραμματισμό και στην επιτέλεση αλληλοδιαδοχικών κινήσεων της ομιλίας
  • Αδυναμίες στην παραγωγή λόγου
  • Μειωμένη επίγνωση των φωνολογικών χαρακτηριστικών των ήχων της ομιλίας
  • Διαταραχές προσωδίας με ακατάλληλο τονισμό
  • Ιστορικό καθυστέρησης στην ανάπτυξη του λόγου και δυσκολίες σίτισης
  • Αδεξιότητα στην αδρή κινητικότητα και στους λεπτούς χειρισμούς
  • Γλωσσική καθυστέρηση κατανόησης όσο και έκφρασης με καλύτερη κατανόηση
  • Φυσιολογική νοημοσύνη, αλλά φτωχή ακουστική μνήμη, δυσκολίες στις αλληλουχίες και προβλήματα επιλεκτικής προσοχής
  • Περιορισμένη χρήση σύνταξης
  • Ποικίλες εκφορές λέξεων με ασυνεπή  παραγωγή φωνημάτων (π.χ. το παιδί μπορεί να κάνει παραγωγή της ίδιας λέξης με διάφορους τρόπους, «κότα» → «τότα», «ότα» …)
  • Δυσκολίες έναρξης λέξεων
  • Μειωμένη ικανότητα παραγωγής ψευδολέξεων
  • Αντίσταση στη διόρθωση φωνολογικών λαθών
  • Μεταθέσεις φωνημάτων και άλλες φωνολογικές διεργασίες (π.χ. μετάθεση «βιβλίο» → «βλιβίο»)
  • Διαταραχές της αντήχησης  και της φώνησης.

Οι παραπάνω δυσκολίες του παιδιού με αναπτυξιακή δυσπραξία επιδρούν αρνητικά στην επικοινωνία του με το οικείο περιβάλλον, αλλά και σε όλα τα κοινωνικά πλαίσια της ζωής του.

Πρόληψη και παρέμβαση:

Ο σκοπός του λογοθεραπευτή είναι αρχικά η λεπτομερής αξιολόγηση των δυσκολιών του παιδιού.  Στη συνέχεια θα οργανώσει το κατάλληλο εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα που θα αποσκοπεί στην καλυτέρευση του νευρομυϊκού συντονισμού του μηχανισμού της ομιλίας με τελικό αποτέλεσμα την παραγωγή καταληπτής ομιλίας και της αποτελεσματικής επικοινωνίας του παιδιού με το περιβάλλον. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι απαραίτητη η εποικοδομητική  συνεργασία του λογοθεραπευτή με τους γονείς.  

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΥΣΑΡΘΡΙΑ

Τι είναι η αναπτυξιακή δυσαρθρία;

Η αναπτυξιακή δυσαρθρία είναι ένας όρος που συμπεριλαμβάνει ένα φάσμα διαταραχών του κινητικού ελέγχου της ομιλίας, οι οποίες οφείλονται  είτε σε δομικές ανωμαλίες στην ανατομία του μηχανισμού της ομιλίας είτε  σε κάποια νευρομυϊκή δυσλειτουργία του περιφερειακού ή κεντρικού νευρικού συστήματος.

Τα χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής μπορεί να εκδηλώνονται σε όλα τα υποσυστήματα της ομιλίας:

  • Αναπνοή: π.χ.  ελλιπής συντονισμός αναπνοής – ομιλίας
  • Αντήχηση: π.χ. υπερρινηκότητα ή υπορρινηκότητα
  • Άρθρωση: π.χ. αλλοίωση των φωνημάτων
  • Προσωδία: π.χ. επίπεδη ομιλία, χωρίς διακυμάνσεις
  • Φωνή: π.χ. βραχνή, τραχιά ή αναπνευστική φωνή.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αναπτυξιακής δυσαρθρίας;

Τα συμπτώματα της ομιλίας σε ένα παιδί με αναπτυξιακή δυσαρθρία είναι:

  • Κοπιώδης άρθρωση
  • Ανακριβείς κινήσεις άρθρωσης λόγω περιορισμένου εύρους των στοματοπροσωπικών κινήσεων
  • Μειωμένος συντονισμός των αρθρωτικών κινήσεων
  • Δυσκολία έναρξης και παύσης των κινήσεων άρθρωσης
  • Ενδεχόμενη ύπαρξη μυϊκής δυστονίας, όπως ατονία, σπαστικότητα
  • Περισσότερες αποκοπές και αλλοιώσεις από αντικαταστάσεις και συστηματικά, σταθερά λάθη
  • Μειωμένη ταχύτητα ομιλίας
  • Μικρό μήκος φράσεων
  • Ακατάλληλες ή παρατεταμένες παύσεις στην ομιλία.

Ποια αρθρωτικά λάθη κάνουν τα παιδιά με αναπτυξιακή δυσαρθρία;

Τα αρθρωτικά λάθη είναι σταθερά και προβλεπόμενα  και σε αντίθεση με την αναπτυξιακή φωνολογική διαταραχή παρατηρούνται περισσότερες αποκοπές (π.χ. «γάλα» → «άλα») και αλλοιώσεις φωνημάτων (π.χ. «λουλούδι» → «γιουγιούδι»). Επίσης, τα παιδιά με αναπτυξιακή δυσαρθρία έχουν επίγνωση των λαθών τους στην ομιλία.

Πώς γίνεται η παρέμβαση στην αναπτυξιακή δυσαρθρία;

Η καταληπτότητα της ομιλίας ενός παιδιού παίζει καθοριστικό ρόλο στην επικοινωνία του και πρέπει να έχει αποκτηθεί μέχρι την ηλικία των τριών ετών στο μεγαλύτερο ποσοστό. Σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να γίνει μια αξιολόγηση στο παιδί από  λογοθεραπευτή για τη διευκρίνιση της αναπτυξιακής διαταραχής που παρουσιάζει.

Στη συνέχεια ο λογοθεραπευτής θα οργανώσει το κατάλληλο θεραπευτικό πρόγραμμα για το παιδί, που θα έχει στόχο τη βελτίωση των υποσυστημάτων της ομιλίας που έχουν επηρεαστεί,  με απώτερο στόχο την παραγωγή καταληπτής ομιλίας και την αποτελεσματική επικοινωνία καθώς και φυσικά την αποφυγή παραπλεύρων προβλημάτων, όπως για παράδειγμα μαθησιακές δυσκολίες ή αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογική κατάσταση του παιδιού. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι απαραίτητη η εποικοδομητική  συνεργασία του λογοθεραπευτή με τον  γονέα.