Η επικοινωνία στην οικογένεια: Συναισθηματική Νοημοσύνη και Συναισθηματική Αγωγή.
“Η ψυχική υγεία συνεπάγεται συμπεριφορά θερμή, γενναιόδωρη και γεμάτη κατανόηση,
συναίσθημα τρυφερό, στάση εγκάρδια και πράξεις αλληλεγγύης…”
Χόρχε Μπουκάι ”Ο Δρόμος της ευτυχίας”
Πολλές φορές η επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας δεν είναι τόσο απλή υπόθεση. Όσο καλές και αν είναι οι προθέσεις των μελών της πολύ συχνά δημιουργούνται εντάσεις και συγκρούσεις οι οποίες μπορεί να δυσκολεύουν την καθημερινότητα και να επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική ισορροπία. Η επικοινωνία διακρίνεται στην λεκτική δηλαδή στις λέξεις που χρησιμοποιούμε όταν μιλάμε αλλά και στην μη λεκτική δηλαδή τις χειρονομίες, τη στάση του σώματος, τον τόνο της φωνής μας ακόμα και το ρυθμό της αναπνοής. Η ασυμφωνία μεταξύ των δύο παραπάνω μορφών παράγει αυτό που λέμε διπλά μηνύματα τα οποία μπορεί να δημιουργήσουν σύγχυση στο παιδί. Είναι συχνό φαινόμενο να λέμε στο παιδί να σταματήσει να κάνει κάτι το οποίο μας ενοχλεί ενώ δεν το κοιτάμε καν στα μάτια ή να του λέμε σε αγαπώ χωρίς να το αγκαλιάζουμε όταν θέλει και πολλά άλλα που συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε καν.
Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη;
Μέχρι και τη δεκαετία του ’80 γινόταν λόγος μόνο για το γνωστό σε όλους μας IQ (Intelligence Quotient) δηλαδή το δείκτη νοημοσύνης ο οποίος μετράει την ευφυϊα του ατόμου με έμφαση στην λογική επαγωγική σκέψη κι όχι στην φαντασία, την αποφασιστικότητα ή την συναισθηματική νοημοσύνη. Η αξία της τελευταίας αναγνωρίστηκε πολύ αργότερα από τον ψυχολόγο Daniel Goleman, το 1995, μετά την αναγνώριση των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης του Gardner. Η συναισθηματική νοημοσύνη λοιπόν, είναι η ικανότητα των ατόμων να διακρίνουν τα συναισθήματα των άλλων αλλά και τα δικά τους, να τα ονομάζουν κατάλληλα, να τα διαχειρίζονται, να ανταποκρίνονται σε αυτά και να τα αφήνουν να λειτουργούν ως οδηγός σκέψης αλλά και συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, η συναισθηματική νοημοσύνη είναι θετικός παράγοντας ψυχικής υγείας και ευημερίας ωστόσο, παρά τα στοιχεία αυτά δεν δίνεται πάντα η πρέπουσα προσοχή στην συναισθηματική αγωγή. Η διάκριση ανάμεσα στον δείκτη ευφυϊας και συναισθηματικής νοημοσύνης γίνεται και μέσα από τους διακριτούς ρόλους των εγκαφαλικών ημισφαιρίων. Σύμφωνα με τις νευροεπιστήμες, η λογικομαθηματική σκέψη εκφράζεται περισσότερο στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου ενώ η φαντασία, τα συναισθήματα και η δημιουργικότητα στο δεξί αποδεικνύοντας την αξία και των δύο παράλληλα. Το επικρατέστερο ημισφαίριο είναι αυτό που αντανακλάται και στην εκάστοτε προσωπικότητα φανερώνοντας τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις του κάθε ατόμου χωρίς αυτό να σημαίνει πως πρέπει να αγνοήσουμε τη σπουδαιότητα και του άλλου.
Τι είναι η συναισθηματική αγωγή;
Το 10-20 % των μαθητών στα σχολεία παρουσιάζει σημαντικές δυσκολίες στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή και στη σχολική επίδοση. Οι μαθησιακές δυσκολίες πολύ συχνά συνυπάρχουν με συναισθηματικές οι οποίες δεν αντιμετωπίζονται εύκολα για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον γιατί οι περισσότερες συμβουλές αγνοούν εντελώς τον κόσμο των συναισθημάτων και δεύτερον γιατί οι θεωρίες ανατροφής των παιδιών στρέφονται συνήθως στην κακή συμπεριφορά παραβλέποντας τα συναισθήματα και τις αιτίες που βρίσκονται από πίσω. Με άλλα λόγια εστιάζουν στα συμπτώματα και όχι στον πυρήνα του προβλήματος.
Η συναισθηματική αγωγή είναι η βελτίωση της ικανότητάς μας να χειριζόμαστε τα συναισθήματά μας εφόσον πρώτα τα γνωρίσουμε και τα φέρουμε στην επιφάνεια. Στηρίζεται στη συναισθηματική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και εστιάζει στη δημιουργία και διατήρηση στενών συναισθηματικών δεσμών μεταξύ γονέων και παιδιών, εκπαιδευτικών και μαθητών, παιδιών μεταξύ τους κα.
Ο ρόλος της οικογένειας.
Η οικογένεια είναι το πρώτο ίσως και το βασικότερο συναισθηματικό σχολείο. Σύμφωνα με έρευνες, ο οικογενειακός παράγοντας επηρεάζει τη συναισθηματική νοημοσύνη του παιδιού σε ποσοστό 40%, σε ίδια ποσοστά με την προσωπική προδιάθεση. Οι γονείς που θέλουν να εφοδιάσουν με συναισθηματική νοημοσύνη το παιδί τους δείχνουν ενσυναίσθηση, ακούν προσεχτικά όσα τους λένε τα παιδιά και τα βοηθούν να εκφράσουν αυτό που νιώθουν, τα καθοδηγούν, θέτουν όρια.
Χρήσιμες στρατηγικές συναισθηματικής αγωγής. Τα ¨Πρέπει¨ και τα ¨Δεν… ¨
- Μιλάμε σε α΄ενικό πρόσωπο. Δεν προσπαθούμε να κρύψουμε τη δυσαρέσκεια ή την ευχαρίστηση που νιώθουμε για κάτι. Για παράδειγμα σε ένα θλιβερό γεγονός πολλές φορές οι γονείς προκειμένου να ¨προστατέψουν¨το παιδί και να φανούν δυνατοί μπροστά του αρνούνται να κλάψουν ή να πουν ¨Νιώθω πολύ στεναχωρημένη γιατί…¨. Αυτό είναι μια λάθος διαχείριση και μπορεί να περάσει εμμέσως λανθασμένα μηνύματα στο παιδί όπως ότι τέτοια συναισθήματα δεν είναι αποδεκτά. Στη συναισθηματική αγωγή όλα ανεξαιρέτως τα συναισθήματα είναι αποδεκτά.
- Αποφεύγουμε τις επικρίσεις και τα σχόλια όπως ¨Οι άντρες δεν κλαίνε¨, ¨Πόσο άσχημη είσαι όταν κλαις¨.
- Συζητάμε με το παιδί μας. Επιδιώκουμε να μαθαίνουμε πληροφορίες για την καθημερινότητα του. Πολλές φορές οι γονείς εστιάζουν μόνο στο μαθησιακό κομμάτι αγγνοώντας άλλα εξίσου σημαντικά όπως οι φίλοι του παιδιού, τα ονόματά τους, τις συνήθειές του.
- Εφαρμόζουμε την τεχνική του καθρέφτη. Παραλληλίζουμε τις εμπειρίες μας με αντίστοιχες των ενηλίκων. ¨Έχει συμβεί και σε μένα αυτό. Και εγώ θα θύμωνα πολύ αν έπαιρνε κάποιος τα πράγματά μου χωρίς να με ρωτήσει¨.
- Αποφεύγουμε να δίνουμε έτοιμες συμβουλές και να προτείνουμε λύσεις. Αυτή η τεχνική δεν κάνει το παιδί αυτόνομο. Είναι σημαντικό να το βοηθήσουμε μέσα από καθοδήγηση να βρει εκείνο μόνο του λύσεις, να το στηρίξουμε να τις δοκιμάσει αλλά και να βρει εναλλακτικές αν κάτι δεν πάει όπως περιμένει. Οι στρατηγικές αυτές θα του χρησιμεύσουν και μετέπειτα. Πρέπει να θυμόμαστε ότι οι δικές μας συμβουλές και λύσεις δεν λειτουργούν πάντα στον κόσμο των παιδιών.
- Δεν χρησιμοποιούμε σε καμία περίπτωση συναισθηματικούς εκβιασμούς όπως ¨Αν το μάθει αυτό η μαμά σου θα στεναχωρηθεί πάρα πολύ¨
- Παροτρύνουμε το παιδί να εκφράσει το συναίσθημά του (πχ. να κλάψει, να θυμώσει κλπ)
- Θέτουμε όρια στην ανάρμοστη συμπεριφορά. Εδώ πρέπει να προσέξουμε. Δεν λέμε ¨Είσαι κακό παιδί¨ αλλά ¨Αυτό που έκανες δεν ήταν σωστό και δεν μου άρεσε¨. Χαρακτηρίζουμε δηλαδή τη συμπεριφορά κι όχι το άτομο.
- Μην αρνείστε την αγκαλία μετά τον τσακωμό. Να δέχεστε να σας αγκαλιάσει το παιδί ακόμα και αν κλαίει επειδή το έχετε μαλώσει. Σύχνά οι γονείς μετά από ένα καβγά ενώ το παιδί θέλει να το πάρουν αγκαλιά γιατί νιώθει ευάλωτο εκείνοι του λένε ¨Δεν σε παίρνω αγκαλιά τώρα. Είμαι θυμωμένη μαζί σου¨. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας άρνησης μπορεί να είναι αρκετά σοβαρό για το συναισθηματικό κόσμο του παιδιού. Πρέπει να το αγκαλιάσουμε εφόσον το επιθυμεί και να του πούμε ότι κι εμείς το αγαπάμε αλλά δεν μας αρέσει αυτό που κάνει. Εδώ μπορούμε να του μιλήσουμε και για τα συναισθήματα που πιθανώς μας προκαλούνται από τη δική του συμπεριφορά και να βρούμε μια λύση στο πρόβλημα που παρουσιάστηκε.
- Δεν λέμε ¨μην κλαις¨, ¨μην αγχώνεσαι¨, ¨μη στεναχωριέσαι¨. Βρίσκουμε τις αιτίες για τα παραπάνω. Εστιάζουμε σε αυτές και έπειτα στη διαχείριση των παραπάνω συναισθημάτων. Σε καμία περίπτωση δεν τα ακυρώνουμε.
- Πρέπει και οι ενήλικες να εφαρμόζουν και για τους ίδιους τη συναισθηματική αγωγή ώστε να αποτελούν και για τα παιδιά τους ένα ισχυρό πρότυπο.
Να θυμάστε πως οι πραγματικά ευτυχισμένοι και επιτυχημένοι άνθρωποι είναι όσοι μεγαλώνουν πλημμυρισμένοι από συναισθήματα. Αυτοί που ξέρουν να ζουν νιώθοντας… Μάθετέ τους πως να το κάνουν. Μπορείτε!
Ελένη Βασιλείου
Δασκάλα- Ειδική Παιδαγωγός
MSc ¨Κοινωνικές Νευροεπιστήμες, Κοινωνική Παιδαγωγική & Εκπαίδευση¨
Μέλος της διεπιστημονικής ομάδας της «Λογοσύνθεσης»