1. Τι εννοούμε με τον όρο όρια; Πως τα ορίζουμε, πως τα εκφράζουμε, πως τα διαπραγματευόμαστε και πως τα διεκδικούμε;
Όρια είναι οποιοδήποτε λεκτικό αλλά και μη λεκτικό μήνυμα χρησιμοποιούμε για να καθορίσουμε τους κανόνες της ζωής μας σε όλα τα επίπεδα, ατομικό – υπαρξιακό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό. Υπάρχουν κανόνες γραπτοί και άγραφοι, κοινοί και προσωπικοί. Κάθε οικογένεια έχει τους δικούς της κανόνες και κάθε γονιός τα δικά του όρια. Από την γέννηση τους τα παιδιά μαθαίνουν τον κόσμο μέσα από τα όρια της οικογένειας. Τι επιτρέπεται και τι όχι, τι είναι σωστό και τι λάθος, τι είναι καλό και τι κακό. Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά, τόσο μεγαλώνουν και οι δεξιότητες τους και επομένως τόσο αυξάνουν και οι ικανότητες τους να κατανοήσουν και να διαπραγματευτούν έννοιες όπως ο γενικός κανόνας και οι εξαιρέσεις, η πράξη και η συνέπεια και η ευθύνη της επιλογής. Οι γονείς είναι καλό να είναι ξεκάθαροι, ειλικρινείς και έτοιμοι να θέσουν και να καθιερώσουν κανόνες αλλά και να ακούσουν, να διαπραγματευτούν και να αλλάξουν κανόνες όσο αλλάζουν και οι οικογενειακές συνθήκες (ηλικίες παιδιών, κύκλος ζωής…). Απλά, ξεκάθαρα, με συνέπεια, καλοσύνη, υπομονή, επιμονή και πίστη. Η καθιέρωση των κανόνων πρέπει να μην γίνεται ξαφνικά, με βάση την διάθεση και την συναισθηματική διάθεση των γονιών. Τα παιδιά πρέπει να εκπαιδευτούν εκ των προτέρων για κάθε περίπτωση. Η εφαρμογή των ορίων δεν χρειάζεται να γίνεται με εχθρότητα, θυμό, αντεκδίκηση και πανικό. Ό,τι ισχύει, ισχύει γιατί έχει αποφασιστεί σε οικογενειακά συμβούλια και το κόστος δεν είναι αποτέλεσμα τιμωρίας αλλά συνέπεια πράξης – απόφασης του παιδιού να λειτουργήσει με τον α ή β τρόπο. Το ότι το παιδί θυμώνει και αντιδρά δεν σημαίνει ότι και ο γονιός πρέπει να το πάρει προσωπικά και να αντιδράσει το ίδιο. Το μόνο σημαντικό είναι να εφαρμόζεται το όριο παρότι το παιδί θυμώνει. Μην έχουμε την απαίτηση να το δεχθεί ήρεμα και στωικά. Αρκεί που το δέχεται. Στον θυμό του απαντάμε με συμπόνια, κατανόηση αλλά και εκπαίδευση. «Τι κρίμα που χάνεις την βόλτα. Καταλαβαίνω πόσο άσχημα θα πρέπει να νιώθεις. Εντάξει, είμαι σίγουρη πως την επόμενη φορά θα φροντίσεις καλύτερα τον χρόνο σου και θα πάρεις πιο σωστές αποφάσεις…. Πιστεύω ότι άλλη φορά δεν θα στενοχωρήσεις έτσι τον εαυτό σου….. Έλα τώρα … προσπάθησε να ηρεμήσεις …. Κι αν έχεις όρεξη έλα μαζί μας να δούμε μια ταινία!»
2. Πως νιώθουμε και πως εκφράζουμε την αγάπη;
Η αγάπη είναι ένα συναίσθημα που πιο πολύ μπορεί κανείς να το ζωγραφίσει, να το χρωματίσει, να το τραγουδήσει παρά να το εκφράσει με λόγια. Περικλείει ζεστασιά, νιάξιμο, φροντίδα, εκτίμηση, σεβασμό, αναγνώριση, κατανόηση….. ή και όχι. Πολλές φορές δεν εκτιμούμε, δεν κατανοούμε, δεν σεβόμαστε αλλά παρ’ όλα αυτά αγαπάμε. Ο καθένας ορίζει την αγάπη διαφορετικά, την βιώνει διαφορετικά και την εκφράζει διαφορετικά. Όταν αγαπάμε το λέμε, αγκαλιάζουμε, χαϊδεύουμε, χαμογελάμε, στηρίζουμε, φροντίζουμε, νοιαζόμαστε, ενδιαφερόμαστε, ακούμε, βοηθάμε, αλλά και διαφωνούμε, συγκρουόμαστε, αλλάζουμε για χάρη του, ανεχόμαστε, συμβιβαζόμαστε, διεκδικούμε, υπομένουμε, πονάμε, χαιρόμαστε, θιγόμαστε, αδικούμαστε, αισθανόμαστε ασφαλείς και ολοκληρωμένοι. Απαραίτητο στοιχείο η αγκαλιά. Η Σατήρ έλεγε πως χρειάζονται 4 αγκαλιές την ημέρα για την επιβίωση, 8 αγκαλιές για την συντήρηση και 12 αγκαλιές την ημέρα για την καλή ανάπτυξη. Δεν είναι υπερβολή. Στον α’παγκόσμιο πόλεμο στην Αγγλία σε ένα ορφανοτροφείο παρουσιάστηκαν θάνατοι σε βρέφη με την μορφή επιδημίας. Δεν ήταν άρρωστα, δεν έβρισκαν κάτι οργανικό. Τρέφονταν καλά, ήταν καθαρά, σε ζεστό χώρο όμως οι τροφοί δεν είχαν χρόνο ούτε να τα θηλάσουν όλα, ούτε να τα κρατήσουν αγκαλιά, να τα χαϊδέψουν, να τους μιλήσουν και να τα φροντίσουν κάθε φορά που έκλαιγαν. Τα μωρά πέθαιναν από έλλειψη αγάπης! Πρόσφατες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ έδειξαν πως η στοργική σωματική επαφή βοηθά στην αύξηση του βάρους των βρεφών, αλλά και στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού τους συστήματος. Και όλα αυτά είναι θέμα… εγκεφάλου! Κάθε φορά που εσείς αγγίζετε τρυφερά το μωρό σας, ένα κρανιακό νεύρο, το βλαστικό, διεγείρεται και η γαστρεντερική δραστηριότητα βελτιώνεται μέσω της απελευθέρωσης ορμονών όπως είναι η ινσουλίνη. Οι ορμόνες αυτές βοηθούν τον οργανισμό του μωρού να απορροφήσει καλύτερα τις τροφές και κατά συνέπεια να πάρει το βάρος που προβλέπεται. Αντίστοιχα, η αγάπη, η τρυφερότητα και η ασφάλεια που νιώθει μέσω της αφής, από την οποία το μωρό λαμβάνει τα πρώτα του μηνύματα, συνδέονται με την αύξηση της άμυνας του οργανισμού και με την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού του συστήματος. Η ευεργετική επίδραση της τρυφερότητας όμως δεν περιορίζεται εκεί. Σύμφωνα με έρευνες, το στοργικό άγγιγμα έχει την ικανότητα να μειώνει το άγχος των βρεφών, αλλά και να βοηθάει στην ανάπτυξη του εγκεφάλου τους. Μάλιστα, τα πορίσματα έδειξαν πως τα μωρά που έχουν στοργικές μητέρες έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν έξυπνα παιδιά και ενήλικοι. Κάθε φορά, λοιπόν, που χαϊδεύετε, αγκαλιάζετε ή κάνετε μασάζ στο μωρό σας, βοηθάτε την ψυχή του, το σώμα του, την υγεία του, αλλά και το μυαλό του. Η αγάπη, η τρυφερότητα και η ασφάλεια που νιώθει μέσω της αφής, από την οποία το μωρό λαμβάνει τα πρώτα του μηνύματα, συνδέονται με την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού του συστήματος. Η αίσθηση του να σε αγαπούν και να σε αγκαλιάζουν είναι κρίσιμη για τη ζωή μας. Δεν βοηθάει μόνο συναισθηματικά, αλλά έχει αποδειχθεί ότι βοηθάει και σωματικά. Μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση και τον καρδιακό ρυθμό και το στρες ακόμα και να βελτιώσει τη μνήμη μας. 21 Ιανουαρίου είναι η Εθνική Ημέρα Αγκαλιάς στην Αμερική, αλλά μην περιμένετε μέχρι τότε για να αγκαλιάσετε κάποιον. Μια μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της North Carolina ανακάλυψε ότι τα επίπεδα της κορτιζόλης (της ορμόνης που παράγεται όταν είμαστε αγχωμένοι) μειώνονται σημαντικά – ειδικά στις γυναίκες- όταν ο/η σύντροφός τους τους/τις αγκαλιάζει για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα! Οι ερευνητές βρήκαν επίσης ότι οι αγκαλιές προκαλούν την αυξημένη έκκριση της οξυτοκίνης, γνωστή και ως ορμόνη της αγάπης, της ορμόνης που βοηθά στην δημιουργία και εδραίωση δεσμών αγάπης μεταξύ της μητέρας και του παιδιού. Σύμφωνα με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, η οξυτοκίνη βοηθά επίσης στη θεμελίωση μόνιμων δεσμών μεταξύ ερωτευμένων, μετά τον αρχικό ενθουσιασμό μιας καινούριας ερωτικής σχέσης! Ακόμα κι αν δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα του κόσμου, μια αγκαλιά μπορεί να κάνει τη διαφορά στη μέρα μας. Αγκαλιάζοντας κάποιον του δείχνετε ότι δεν είναι μόνος, ότι κάποιος νοιάζεται γι αυτόν. Ανοίξτε την καρδιά σας και τον εαυτό σας στις αγκαλιές και μπορεί να αλλάξετε τη ζωή σας προς το καλύτερο! Αν πιστεύετε ότι αγκαλιάζεστε αρκετά μέσα στη μέρα σας, καταγράψτε για μια εβδομάδα κάθε αγκαλιά που θα ανταλλάξετε. . Τον Σεπτέμβριο η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου: μητέρα και πατέρας επανέφεραν στην ζωή το νεογέννητο μωρό τους. Το μωρό είχε διαγνωστεί κλινικά νεκρό, οι γιατροί προσπαθούσαν 20 λεπτά να το επαναφέρουν στην ζωή. Οι γονείς το πήραν αγκαλιά και του έλεγαν πόσο το αγαπάνε και πόσο όμορφα πράγματα θα έκαναν μαζί στο μέλλον. Για δύο ώρες. Το σώμα των γονιών λειτούργησε σαν θερμοκοιτίδα, το νεογέννητο επανήλθε στην ζωή. Το γεγονός ανέτρεψε τα ιατρικά δεδομένα. Ο έξι μηνών Αυστραλός Jamie θεωρείται σήμερα μωρό θαύμα! Μια άλλη διάσημη αγκαλιά είναι αυτή που έδωσε η Brielle στην δίδυμη αδερφή της Kyrie στην Μασαχουσέτη της Αμερικής το 1995. Τα δίδυμα, και ιδιαίτερα η Kyrie, ήταν πολύ αδύναμη, γεννήθηκαν σχεδόν ένα κιλό. Η Kyrie δεν μπορούσε να ηρεμίσει, έκλαιγε συνέχεια. Μια νοσοκόμα, παραβιάζοντας το πρωτόκολλο, έβαλε τα δύο βρέφη στην ίδια θερμοκοιτίδα. Η Brielle αγκάλιασε την αδερφή της. Αμέσως οι σφυγμοί της Kyrie επανήλθαν στα κανονικά επίπεδα και σταμάτησε να κλαίει. Σε μερικές μέρες η υγεία της επανήλθε. Η φωτογραφία, γνωστή ως rescuing hug (η αγκαλιά που έσωσε την ζωή της), θεωρείται από τις πιο συγκινητικές ανά τον κόσμο. Μειώνει το άγχος, το στρες και την πίεση του αίματος Η αγκαλιά ή το φιλί ενός αγαπημένου προσώπου ανεβάζουν τα επίπεδα της οξυτοκίνης. Αυτή η ισχυρή ορμόνη έχει την ικανότητα να μας ανακουφίσει από το κοινωνικό άγχος και παράγει συναισθήματα εμπιστοσύνης. Η ωκυτοκίνη έχει παρατηρηθεί ότι συμβάλλει στη μείωση της κορτιζόλης στο σώμα και της αρτηριακής πίεσης. Προωθεί την ευτυχία Η σεροτονίνη συχνά αποκαλείται η «ορμόνη της ευτυχίας». Η σωματική επαφή μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα σεροτονίνης. Η σεροτονίνη βοηθά στη ρύθμιση της ντοπαμίνης, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε επιθετική και μερικές φορές βίαιη συμπεριφορά. Επαναφέρει το νευρικό σύστημα Μια αγκαλιά μπορεί να αποκαταστήσει την ισορροπία στο νευρικό μας σύστημα. Πολλοί άνθρωποι ζουν σε μια διαρκή κατάσταση υψηλής έντασης και το άγχος βάζει το νευρικό σύστημα σε κατάσταση συναγερμού. Με μια αγκαλιά μπορούμε να αποκαταστήσει την ισορροπία. Η αγκαλιά είναι μια φυσική μορφή οικειότητας και εκδήλωσης των συναισθημάτων μας, η οποία έχει ευεργετικό χαρακτήρα στους ανθρώπους και κυρίως στα παιδιά και είναι απαραίτητη για την πνευματική και σωματική υγεία μας υγεία. Η μαγική αγκαλιά της μαμάς και του μπαμπά, είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια πρόσκαιρη ανακούφιση ή επιβράβευση. Μεταδίδει μια αίσθηση ασφάλειας βοηθώντας το παιδί να αντιληφθεί ότι ανήκει κάπου, αυξάνει την αυτοπεποίθηση του, απομακρύνει φοβίες και δείχνει τον τρόπο για το πώς χτίζονται υγιείς ανθρώπινες σχέσεις.
3. Τι είναι οι όροι; Με ποιον τρόπο εκφράζονται και καθιερώνονται;
Οι όροι μπορεί να εκφράζονται ως συμφωνίες – ανταλλαγές – αποτελέσματα διαπραγμάτευσης. «Σ’ αγαπώ αν μ’ αγαπάς, σ’αγαπώ αν το αξίζεις, αν είσαι καλός, αν με σέβεσαι, αν κάνεις αυτό που θέλω ….» Γίνονται συναισθηματικοί εκβιασμοί «είσαι κακό παιδί και η μαμά δεν θα σ’ αγαπάει αν συνεχίσεις έτσι». Οικονομικοί εκβιασμοί «αν μ’ αγαπάς θα μου δώσεις λεφτά» Κοινωνικοί εκβιασμοί «αν μ’ αγαπάς δεν θα με κάνεις να ντρέπομαι στο σχολείο για σένα» Η αγάπη δεν μπορεί να υπάρχει με όρους. Τα όρια που μας προστατεύουν μπαίνουν στην ζωή μας με τις διαπραγματεύσεις μας, τις συζητήσεις μας, τις συγκρούσεις μας. Ας αφήσουμε την αγάπη απ’ έξω. «Σ’ αγαπώ έτσι απλά, έτσι κι αλλιώς , ότι κι αν κάνεις. Δεν συμφωνώ με ότι κάνεις, μπορεί και να μη συμπαθώ κάποιες πράξεις σου, να θυμώνω, να αγανακτώ, αλλά παρόλα αυτά δεν παύω να σ’ αγαπώ! Δεν θα σου επιτρέψω να με κάνεις ότι θέλεις, ή να με εξαναγκάσεις να κάνω πράγματα που δεν θέλω αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν σ’ αγαπώ.
4. Ποια η διαφορά της γονεϊκής σχέσεις απ’ όλες τις άλλες;
Είναι εφ’ όρου ζωής. Είναι ισότιμη αλλά όχι ίση. Ο γονιός είναι ο πιο δυνατός, ο καθοδηγητής, ο εκπαιδευτής, ο θεραπευτής…. Τουλάχιστον μέχρι να ενηλικιωθεί το παιδί. Μετά περνάμε σε πιο ίσες μορφές σχέσεις. Είναι σχέση δημιουργίας – ανατροφής.
5. Γιατί να προσφέρουμε αγάπη χωρίς όρους; Και πως αυτό δεν συνεπάγεται να ζούμε χωρίς όρους;
Προσφέρουμε αγάπη χωρίς όρους γιατί μόνο τότε η αγάπη είναι ανθρώπινη, θεραπευτική, υποστηρικτική, αγνή, ανοιχτή, δημιουργική και λυτρωτική. Αγαπώ τον άλλον χωρίς όρους σημαίνει ότι έχω καταρχήν εξασφαλίσει να αγαπώ τον εαυτό μου χωρίς όρους και αυτό και μόνο αυτό οδηγεί στην προσωπική ολοκλήρωση, ευτυχία και γαλήνη. Αν με αγαπώ παρόλες τις αδυναμίες μου και τα λάθη μου, σημαίνει πως πιστεύω σε εμένα, πως με αναγνωρίζω και επομένως πως έχω την πολυπόθητη αυτοπεποίθηση που μου χρειάζεται για να εξελιχθώ. Αλλάζω και βελτιώνομαι μόνο όταν έχω αυτοπεποίθηση. Με τον ίδιο τρόπο και το παιδί, αλλάζει μόνο όταν πιστεύει στον εαυτό του και φτάνει να πιστέψει στον εαυτό του μόνο όταν έχουν πιστέψει σ’ αυτόν πρώτα οι σημαντικοί για την ζωή του άλλοι. Αγαπώ τον άλλον χωρίς όρους δεν σημαίνει πως του επιτρέπω να με κάνει ό,τι θέλει γιατί απλά αγάπη σημαίνει και να διαφωνώ και να αντιστέκομαι και να βάζω όρια. Ο γονιός που λέει όχι, ο γονιός που συγκρούεται , είναι ο γονιός που νοιάζεται, που ανησυχεί, που θέλει το καλό του παιδιού του. Υπάρχει μεγαλύτερη πράξη αγάπης απ’αυτήν;
Μαρία Κυριακίδου, Ψυχολόγος.