Προσαρμογή στον παιδικό σταθμό.
Κάθε παιδί έχει τον δικό του τρόπο να προσαρμόζεται και να διαχειρίζεται νέες συνθήκες και καταστάσεις. Η ένταξη του σε παιδικό σταθμό, είναι μια ιδιαίτερη διαδικασία προσαρμογής που μπορεί να είναι από εύκολη, απλή, διασκεδαστική έως και δύσκολη, επίπονη, με κλάματα, με άρνηση, με θυμό κ.α. Πριν απ’ όλα είναι απαραίτητη η προετοιμασία των γονιών και όλης της οικογένειας σε σχέση με την νέα αυτή μεταβατική περίοδο προσαρμογής του παιδιού στον παιδικό σταθμό.
Ενδεχομένως να είναι απαραίτητες κάποιες πρακτικού τύπου τροποποιήσεις στο πρόγραμμα του σπιτιού όπως:
• πρωινό ξύπνημα
• προετοιμασία αναχώρησης με βάση το ωράριο του παιδικού σταθμού
• γεύματα
• ώρες ξεκούρασης και ύπνου κ.α.
Είναι σημαντικό να οργανωθεί ο χρόνος της οικογένειας με τέτοιον τρόπο ώστε να μην υπάρχει βιασύνη, άγχος και ένταση ειδικά κατά την πρωινή αναχώρηση. Είναι φυσικό μαζί με την ανακούφιση για την «λύση» που βρέθηκε σε σχέση με την απασχόληση του παιδιού, να υπάρχουν και δεύτερες σκέψεις, επιφύλαξης, αμφιβολίας, προβληματισμού (ακόμη και ενοχών σε κάποιες περιπτώσεις) για το αν είναι η κατάλληλη στιγμή αποχωρισμού, αν το παιδί είναι έτοιμο, αν έχει βρεθεί ο κατάλληλος χώρος, κ.α.πολλά…
Όλες αυτές οι σκέψεις και όλα τα συναισθήματα που αναδύονται, είναι σημαντικό για τους γονείς, να έχουν τον χώρο και τον χρόνο να τα μοιραστούν, να τα συζητήσουν και να καταφέρουν να τα αποφορτίσουν. Διαφορετικά αν τα καταπνίξουν, αν δεν τους δώσουν σημασία, κινδυνεύουν να «ξεπηδούν» άθελα τους στις πιο ακατάλληλες στιγμές, να απορροφώνται από τα παιδιά και να ενισχύουν τις δυσκολίες προσαρμογής. Καλή προετοιμασία των γονιών λοιπόν σημαίνει: ξεκαθαρίζω αν πραγματικά θέλω να ξεκινήσει το παιδί μου το σχολείο, προσαρμόζομαι αν είναι αναγκαστικό να ξεκινήσει, μιλώ, μοιράζομαι και συζητώ όσα σκέφτομαι και νιώθω, ακούω την εμπειρία των άλλων (γονιών, παιδαγωγών, ειδικών), εξελίσσομαι και προχωρώ δείχνοντας εμπιστοσύνη στα αποθέματα που έχει αποκτήσει το παιδί από την οικογένεια, καμαρώνω που μεγαλώνει και δεν το φοβάμαι στα δύσκολα που έρχονται.
Πιστεύω στο παιδί μου και του το δείχνω. Αφού μπορέσουν οι γονείς να προετοιμαστούν όσο το δυνατόν καλύτερα και να προσαρμοσθούν στην ιδέα του, ξεκινούν να ασχολούνται με την προετοιμασία του παιδιού πριν ακόμη ξεκινήσει τον παιδικό σταθμό:
• Εξηγούν όσο πιο απλά, ρεαλιστικά και αληθινά μπορούν τι σημαίνει παιδικός σταθμός. Είναι καλύτερα να χρησιμοποιείται η έννοια του σχολείου που εμπεριέχει την μάθηση και την εκπαίδευση. Δεν χρειάζονται ωραιοποιήσεις και υπερβολές. Τα παιδιά μπορεί άλλα να περιμένουν και να απογοητευθούν.
• Καλό είναι όταν θα πλησιάζει ο καιρός να γίνεται μια επίσκεψη στον χώρο.
• Είναι απαραίτητο το παιδί να ενημερώνεται για το πρόγραμμα που θα ακολουθεί και να αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι αυτό θα αποτελεί «την δουλειά του» όπως αντίστοιχα ο μπαμπάς και η μαμά έχουν την δική τους δουλειά.
• Επομένως πριν ακόμη ξεκινήσει το σχολείο θα πρέπει να γνωρίζει κάποιους κανόνες – συνήθειες του χώρου και να προετοιμάζεται γι’ αυτές. Π.χ. τα παιδιά πρέπει να έρχονται και να φεύγουν συγκεκριμένες ώρες ώστε να δεθεί η ομάδα της τάξης και να μην χαλάει η λειτουργία της, πρέπει να τρώνε όλοι μαζί, να ζητούν άδεια για να πάνε τουαλέτα ….κ.ο.κ . Είναι πολύ χρήσιμο για τα παιδιά να αντιληφθούν έγκαιρα ότι υπάρχει ένα πρόγραμμα με δραστηριότητες, παιχνίδια, ζωγραφική κ.α το οποίο όμως ρυθμίζεται από την κυρία (υπεύθυνη) της τάξης.
• Η έναρξη του σχολείου είναι χαρά για το ότι μεγαλώνει και μπορεί πια να είναι και χωρίς τους γονείς, να τα καταφέρνει και να μαθαίνει νέα πράγματα. Δεν είναι « κατάρα», ούτε ατυχία, ούτε δυστυχία που δεν μπορεί να γίνει αλλιώς γιατί έτσι είναι η ζωή …. Είναι σημαντικό αυτή η δύσκολη φάση για το παιδί να σηματοδοτηθεί ως κάτι θετικό, ως ένα επίτευγμα που μπορεί να κατακτήσει.
• Είναι λοιπόν σημαντικό οι γονείς (αλλά και οι οικείοι) να προετοιμάζουν το παιδί με χαρά και υπερηφάνεια για το ότι μεγαλώνει και όχι με άγχος, ανησυχία και αμφιβολία για το αν θα τα καταφέρει. Όταν πια ξεκινήσει το σχολείο είναι σημαντικό οι γονείς να παραμένουν σταθεροί συναισθηματικά και πρακτικά στην απόφασή τους ότι το παιδί είναι έτοιμο να ξεκινήσει το σχολείο. Την άρνηση, τα κλάματα και την δυσφορία του παιδιού θα πρέπει να την αντιλαμβάνονται ως μια φυσική διαδικασία προσαρμογής σε κάτι καινούργιο, άγνωστο και διαφορετικό απ’ ότι έχει συνηθίσει. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως χρειάζεται να ακούνε τα παράπονα, τους φόβους και τις δυσκολίες του παιδιού, να προσπαθούν να καταλάβουν και να είναι έτοιμοι να ενισχύσουν την προσπάθεια του παιδιού και όχι «να το σώσουν» απαλλάσσοντας το.
Είναι σημαντικό για τα παιδιά σ’ αυτήν την δύσκολη περίοδο της ζωής τους, να ανατροφοδοτούνται και να υποστηρίζονται με ηρεμία, σιγουριά, χαρά, αισιοδοξία, εμπιστοσύνη, ελπίδα και υπομονή. Κάθε φορά λοιπόν που ένας γονιός έρχεται αντιμέτωπος με την λύπη, τον θυμό, τον φόβο, το άγχος, την άρνηση ή και την απόγνωση των παιδιών, θα πρέπει να θυμάται πως είναι ώρα να υποστηρίξει και να εκπαιδεύσει διατηρώντας την ψυχραιμία του και μεταφέροντας την πίστη του στις δυνατότητες του παιδιού να τα καταφέρει. Δεν είναι η κατάλληλη ώρα για να εκφράσει τα δικά του συναισθήματα, τις δικές του ανασφάλειες. Αυτό μπορεί να το κάνει κάποια άλλη στιγμή με τον σύντροφο, τους οικείους ή τις αντίστοιχες ομάδες στήριξης.
Προσοχή! Τα παιδιά που «πάσχουν» δεν χρειάζονται έναν γονιό που «συμπάσχει» (έχουν τους φίλους και συμμαθητές τους!). Χρειάζονται έναν γονιό που θα είναι δυνατός, σταθερός, σίγουρος, καθησυχαστικός, ασφαλής , αισιόδοξος και που θα τους μεταφέρει την πίστη του ότι όλα θα πάνε καλά! Είναι άκρως απαραίτητη η στενή συνεργασία και η εμπιστοσύνη έναντι του σχολείου. Οι παραμικρές αμφιβολίες – δυσαρέσκειες θα γίνονται αντιληπτές από τις κεραίες του παιδιού και θα εντείνουν την άρνηση του να συνεχίσει το σχολείο. Γιατί να συνεχίσει άλλωστε να πηγαίνει κάπου, όπου οι πιο σημαντικοί άνθρωποι που εμπιστεύεται (γονείς) δεν νιώθουν καλά; Έχει αποδειχθεί ότι περισσότερο απ’ όλα, αυτό που βοηθά τα παιδιά στον ρόλο τους ως μαθητές, είναι η αίσθηση περηφάνιας που αποκομίζουν από τους γύρω τους για το σχολείο και γι’ αυτούς ως μαθητές. Είναι επίσης σημαντικό να καταλάβει ο γονιός τι είναι αυτό που δυσκολεύει περισσότερο. Η απουσία του, το πρόγραμμά και οι κανόνες, η δασκάλα, τα άλλα παιδιά ;;;; Όσο ασήμαντα κι αν ακούγονται τα προβλήματα του, είναι αυτά που το δυσκολεύουν και που θα χρειαστεί ενίσχυση. Μην βιάζεστε να κατηγορήσετε και να αισθανθείτε άσχημα για την δύσκολη θέση που έρχεται το παιδί σας. Στο κάτω κάτω το σχολείο είναι ο προθάλαμος της ζωής. Καλό είναι λοιπόν να μάθει να αντιμετωπίζει και τα δύσκολα. Πρακτικά πάντως δεν χρειάζεται να σταματά η οικογενειακή ζωή!
Σίγουρα η προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο αποτελεί ένα θέμα που θα απορροφήσει χρόνο και ενέργεια από τους γονείς. Αυτό δεν σημαίνει πως θα πρέπει και να σταματήσουν οι υπόλοιπες διαδικασίες – συνήθειες – χαρές της οικογένειας. Είναι σημαντικό οι γονείς να μην εστιάζουν μόνο στις δυσκολίες του παιδιού αλλά και σ’ αυτά που καταφέρνει ή και που το διασκεδάζουν.
Είναι λοιπόν καλό όταν παίρνουν το παιδί από το σχολείο να το κάνουν με χαρά και υπερηφάνεια (ακόμη κι αν ξέρουν ότι έκλαιγε) και όχι με αγωνία και ανησυχία για το πώς τα κατάφερε για άλλη μια μέρα. Από εκεί και πέρα αφού συζητήσουν λίγο για το πώς πέρασε, τι έκανε, τι έμαθε, με ποια παιδιά έγινε φίλος κ.α., είναι σημαντικό να συνεχίσουν την ημέρα με άλλα πράγματα – συνήθειες που είχαν ως οικογένεια, χωρίς να επικεντρώνονται πια στο σχολείο. Αν διαισθάνονται ότι υπάρχει πολύ ένταση και άγχος στο παιδί, μπορούν να το βοηθήσουν να χαλαρώσει με ένα παιχνίδι που του αρέσει ή ακόμη και με ένα συμβολικό παιχνίδι που να αναπαριστά το σχολείο.
Τα παιχνίδια ρόλων, τα παραμύθια και οι ιστορίες μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί να αποφορτιστεί, να κατανοήσει και να αποδεχθεί την νέα του πραγματικότητα, υποδυόμενο ρόλους που το κουράζουν, το φοβίζουν, το θυμώνουν ή που το θλίβουν, το δυσκολεύουν και το ταράζουν (δασκάλα, παιδιά). «Παίζοντας» το σχολείο ή διαβάζοντας – ακούγοντας τις ιστορίες –«πάθη» άλλων για το σχολείο, το παιδί έχει την δυνατότητα να ταυτιστεί, να αποστασιοποιηθεί, να εξοικειωθεί και εν τέλει να αποφορτιστεί από το βάρος αυτής της δύσκολη γι’ αυτό περιόδου προσαρμογής.
Συνήθως η περίοδο προσαρμογής περνά μέσα σε λίγους μήνες χωρίς να αφήσει κατάλοιπα στο παιδί (παλινδρόμηση σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια, επιθετικότητα, συστολή, απάθεια κ.α). Εφόσον σχολείο και οικογένεια συνεργαστούν ακολουθώντας σταθερά μια κοινή τακτική οριοθέτησης, ενίσχυσης και επιβράβευσης, θα καταφέρουν να διευκολύνουν την προσαρμογή του παιδιού και να ξεπεραστούν οι φόβοι, οι ανησυχίες, τα άγχη και οι εντάσεις. Αν οι δυσκολίες επιμένουν και επηρεάζουν την λειτουργικότητα του παιδιού τότε οι γονείς θα πρέπει να συμβουλευτούν κάποιον ειδικό ψυχολόγο.
Και να θυμάστε: «Το πρώτο κοινωνικό επίτευγμα του παιδιού είναι η επιθυμία του να αφήσει την μητέρα έξω από το οπτικό του πεδίο, χωρίς να νιώθει ιδιαίτερη ανησυχία ή οργή, διότι η μητέρα έχει πλέον γίνει για το παιδί τόσο μια εσωτερική βεβαιότητα όσο και μια εξωτερική προβλεψιμότητα» Erickson.
Μαρία Κυριακίδου, Ψυχολόγος.