H ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης ως καταλυτικό στοιχείο μιας άλλη ενδοοικογενειακής πραγματικότητας που θα χαρακτηρίζεται από ικανοποίηση και ευτυχία.
Ένα σύνηθες σύγχρονο φαινόμενο της εποχής μας είναι η απουσία κοινού ευτυχισμένου οικογενειακού χρόνου. Θα μου πείτε εδώ τείνει να εκλείψει ο χρόνος γενικότερα πόσον μάλλον ο ευτυχισμένος χρόνος! Τίποτα το καινούργιο και καινοφανές βέβαια δεν έρχεται να διεκδικήσει μια τέτοια διαπίστωση.
Κάποτε η οικογένεια ήταν απαραίτητη για λόγους ηθικούς, θρησκευτικούς αλλά και επιβίωσης. Στις μέρες μας οι λόγοι αυτοί τείνουν να εξασθενίσουν και την θέση τους να πάρουν αντιλήψεις περί αυτοπραγμάτωσης, ολοκλήρωσης, ευδαιμονίας και ψυχικής ισορροπίας. Με απλά λόγια κάνουμε οικογένειες για να δημιουργήσουμε ένα σπιτικό ευτυχίας όπου να είμαστε καλά και να μπορούμε να κληροδοτούμε στους επόμενους. Όμως εφόσον αυτό μοιάζει να εκλείπει, πως και δεν είναι το κύριο θέμα συζήτησης και ανησυχίας; Θέλω να πω πως μπορούμε και συνεχίζουμε και ασχολούμαστε επισταμένα με θέματα όπως γιατί το παιδί είναι ζωηρό, ατίθασο, επιθετικό, με χαμηλή επίδοση στα μαθήματα κ.τ.λ., και όχι με το θέμα γιατί τείνουν να χαθούν οι κοινές ευτυχισμένες οικογενειακές στιγμές;
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί πως η σύγχρονη οικογένεια αντιμετωπίζει τόσες πολλές δυσκολίες και έχει τόσο πολλά καθήκοντα και ευθύνες , που η αναζήτηση της ευτυχίας ακούγεται αν όχι ανεδαφική και άκαιρη τουλάχιστο ως φοβερή πολυτέλεια. Όταν δηλαδή στις μέρες μας η αποκλεισμένη πυρηνική οικογένεια καλείται να αντιμετωπίσει προβλήματα οικονομικά, κοινωνικά και ψυχολογικά μόνη της, μοιάζει η αναζήτηση της ευτυχίας ως ΄΄υψηλός προορισμός΄΄. Σωστά . Τότε όμως γιατί τόσος κόπος;
Θέλω να ισχυρισθώ πως αν στρέψουμε την προσοχή μας σ΄αυτό το θέμα θα πάρουμε περισσότερες απαντήσεις – λύσεις στα οικογενειακά μας προβλήματα απ΄ότι αν μείνουμε προσκολλημένοι στην εξονυχιστική ανάλυσή τους. Νομίζω πως η αναζήτηση της χαμένη ευτυχίας θα επιφέρει πλουσιότερους καρπούς από την στεγνή ανάλυση των προβλημάτων.
Ερωτευόμαστε, αγαπάμε, παντρευόμαστε, γινόμαστε ζευγάρια, υιοθετούμε κάποιους ρόλους και μορφές επικοινωνίας που καθορίζουν και παγιώνουν τις σχέσεις μας. Στόχος: να ΄μαστε καλά!!! Τα νεαρότερα μάλιστα ζευγάρια θα είχαν πολλά να μας πουν για το χρόνο που καταναλώνουν σε συζητήσεις και αναζητήσεις ως προς την μορφή της σχέσης τους. Κάποια στιγμή ένα τέτοιο ζευγάρι, ένα οποιοδήποτε τέτοιο ζευγάρι, αποφασίζει να γίνει οικογένεια, να κάνει παιδιά και εν τέλει να αντιμετωπίσει μια σειρά προσαρμογών, αλλαγών και δυσκολιών.
Κάπου εκεί πρέπει να επιτελείται και το μοιραίο λάθος του αποπροσανατολισμού. Υπό την πίεση της αντιμετώπισης νέων δεδομένων και την ανάγκη επίτευξης, υποχωρεί δραματικά μέχρι και την πλήρη εξαφάνιση του το θέμα της ευτυχίας. Με άλλα λόγια όταν βρισκόμαστε μαζί ως οικογένεια έχουμε να εκπληρώσουμε μια σειρά από υποχρεώσεις, να λύσουμε τις διαφορές μας, τις συγκρούσεις μας και να συνετίσουμε ενδεχομένως τους επαναστάτες. Το να μάθουμε να χαιρόμαστε ο ένας τον άλλον, να εκφραζόμαστε, να συσχετιζόμαστε, να διασκεδάζουμε όλοι μαζί και να απολαμβάνουμε το γεγονός ότι είμαστε οικογένεια μοιάζει δυστυχώς να έχει ξεχαστεί. Όλες οι δεξιότητες μας που θα βοηθούσαν στην επίτευξη της ευτυχίας μοιάζει να υποχωρούν. Ρωτάμε συνήθως ως γονείς τι πρέπει να κάνουμε με τα παιδιά. Το θέμα και η προβληματική αυτή αποκτά τόση σοβαρότητα που ξεχνάμε να είμαστε ο εαυτός μας και να περνάμε καλά με τα παιδιά πράγμα που είναι τελικά και το σπουδαιότερο.
Ο λόγος που επιλέγω να το θυμίσω αλλά και να επιμείνω σ΄αυτό είναι γιατί αποτελεί τον ισχυρότερο ενεργητικά κινητήριο μοχλό της κάθε οικογένειας προς την αλλαγή και την επίλυση συγκρούσεων. Ο μοναδικός λόγος που μια οικογένεια θα μπει στο μεγάλο κόπο να αναρωτηθεί για το τι δεν πάει καλά σ΄αυτήν, για το τι μπορεί να κάνει ώστε να αλλάξει και να προβεί σε δράση, είναι η ανάμνηση της γεύσης που έχει από ευτυχισμένες οικογενειακές στιγμές.
Ας αφήσουμε όμως πια το περιτύλιγμα (παρόλο που συνήθως πετιέται δεν παύει να μας προδιαθέτει για το δώρο που θα δεχθούμε) και ας περάσουμε στο περιεχόμενο.
Το παραπάνω πλαίσιο μας προσφέρει μερικά πολύ βασικά πλεονεκτήματα. Πρώτο και καλύτερο αυτό της θετικής προαίρεσης. Ένας γονιός που προβαίνει στην επίλυση μιας σύγκρουσης με θετική στάση και σκέψη έναντι του παιδιού του θα έχει να αντιμετωπίσει ασθενέστερες αντιστάσεις έναντι αυτού που με αρνητισμό θα προσπαθήσει να συνετίσει το παιδί του. Ένα δεύτερο πλεονέκτημα είναι αυτό της γνωστικής αποκέντρωσης και της ενσυναίσθησης. Δηλαδή ο γονιός ζει σε ένα πλαίσιο με στόχο την ευτυχία και με θετική προαίρεση έχει καταφέρει να κάνει στην άκρη το γνωστικό του εγωκεντρισμό που εμποδίζει στο να κατανοηθούν οι ιδέες και οι απόψεις των άλλων καθώς και να αισθανθεί και να βιώσει τις διάφορες καταστάσεις σαν να είναι ο άλλος με σεβασμό στα συναισθήματα του. Και το τελευταίο και μεγαλύτερο πλεονέκτημα είναι αυτό του προσανατολισμού στην σχέση. Το να έχει δημιουργήσει κάποιος μια οικογένεια όπου να μπορεί καθημερινά να ξεδιπλώνει τον εαυτό του, να χαλαρώνει, να νιώθει ασφαλής και ευτυχισμένος, να επιλύει τις διαφορές και συγκρούσεις χωρίς απωθημένα, πάθη και μίση, να γνωρίζει τι ευχαριστεί και τι δυσαρεστεί τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας του και να στέκεται απέναντι τους με σεβασμό, παραπέμπει στην αντιμετώπιση του άλλου μέσα από την σχέση που υπάρχει αλλά και κάθε φορά διαμορφώνεται. Γιατί όμως το να μιλά κανείς για σχέσεις, το να σκέφτεται για σχέσεις, το να λειτουργεί μέσα από σχέσεις και όχι ατομικά , είναι τόσο σημαντικό; Απλά γιατί κανένα άτομο δεν μπορεί να αλλάξει ένα άλλο άτομο ανεξαρτήτου ηλικίας!!!
Το μόνο που μπορεί ο καθένας να κάνει για τον εαυτό του είναι να φροντίσει την προσωπική του ανάπτυξη και εξέλιξη και να προσπαθήσει μέσα από τις δυνατότητες και τις ικανότητες που διαθέτει να συσχετισθεί, να αναπτύξει σχέσεις και να ασκήσει επίδραση. Με άλλα λόγια όσο πιο πολύ αναπτύσσει κάποιος όλες αυτές τις δεξιότητες που απαρτίζουν την έννοια της συναισθηματικής του νοημοσύνης τόσο περισσότερο καταφέρνει να οργανώνει ομαλές και εποικοδομητικές σχέσεις στις οποίες θα μπορεί να έχει λόγο και επίδραση. Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης των γονιών αποτελεί ίσως το καλύτερο κληροδότημα τους προς τα παιδιά τους.
Η Συναισθηματική Νοημοσύνη αφορά στην αναγνώριση και εκτίμηση τόσο των δικών μας συναισθημάτων όσο και των συναισθημάτων των άλλων. Η κατάλληλη ανταπόκριση σε αυτά και η αποτελεσματική εφαρμογή της ενέργειας των συναισθημάτων στην καθημερινή μας ζωή ατομική, οικογενειακή και επαγγελματική, αποτελεί το κλειδί της επίτευξης και της αποτελεσματικότητας. Η σημασία της ύπαρξης και ανάπτυξης μιας τέτοιας μορφής νοημοσύνης είναι τεράστια, καθώς μπορεί να μας βοηθήσει να εξελιχθούμε, να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της ζωής ( άγχος, μοναξιά, κατάθλιψη, επιθετικότητα κλπ.) και να αλληλεπιδράσουμε επιτυχώς με άλλους ανθρώπους. Συγκεκριμένα η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης διασφαλίζει :
* Αυτο-επίγνωση και αυτοέλεγχο: Η Παρατήρηση του εαυτού μας και αναγνώριση των συναισθημάτων μας την στιγμή που δημιουργούνται είναι αυτή που θα οδηγήσει και στην πληρέστερη γνώση του εαυτού και στον καλύτερο έλεγχο (με την έννοια της διαχείρισης) των συναισθημάτων.
* Έλεγχο συναισθημάτων: Έλεγχος των συναισθημάτων έτσι ώστε να είναι κατάλληλα κάθε στιγμή. Αναγνώριση του τι βρίσκεται πίσω από το συναίσθημα και εύρεση τρόπων αντιμετώπισης του άγχους, των φόβων, του θυμού.
* Ενσυναίσθηση: Αναγνώριση των συναισθημάτων και των αναγκών των άλλων
* Κινητοποίηση του εαυτού – αυτοπαρακίνηση: Εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό. Διοχέτευση των συναισθημάτων για την εξυπηρέτηση ενός στόχου. Συναισθηματικός αυτο-έλεγχος με χαλιναγώγηση της παρορμητικότητας.
* Χειρισμό σχέσεων: Δεξιότητα χειρισμού των συναισθημάτων των άλλων. Ανάπτυξη κοινωνικής επάρκειας και κοινωνικών δεξιοτήτων. Πρόκειται για την ικανότητα ενός ατόμου να δημιουργεί σχέσεις και να επηρεάζει άλλους ανθρώπους.
Οι γονείς με προσανατολισμό στην προσωπική τους ανάπτυξη και αυτογνωσία, οι λειτουργικά οργανωμένες οικογενειακές σχέσεις και το οικογενειακό πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από θετική προαίρεση, προσφέρουν τις βάσεις για την απόκτηση πολλών κοινών οικογενειακών στιγμών.
Ας μην ξεχνάμε ότι ζητούμενο δεν είναι πια το ΄΄ζην΄΄ αλλά το ΄΄ευ ζην΄΄. Η οικογένεια μέσω μιας ανοιχτής επικοινωνίας και ενός επιπέδου συναισθηματικής νοημοσύνη, μπορεί να αποτελέσει ανεξάντλητη πηγή ευτυχίας καθώς είναι ο μόνος χώρος που περιμένει εμείς να τον ορίσουμε και να τον διαμορφώσουμε. Τα αφεντικά είμαστε όλοι εμείς.
Μαρία Κυριακίδου,Ψυχολόγος