Ηοικογένεια ως προστατευτικό πλαίσιο στην ανάπτυξη των παιδιών. Ο ρόλος των κανόνων και των ορίων.
Συχνά λανθασμένα, στις σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιών, υποβόσκει η αντίληψη πως οι κανόνες και τα όρια αποτελούν απόδειξη αυταρχικότητας, τιμωρίας και έκφρασης θυμού. Επομένως η εφαρμογή τους ταυτίζεται με την απουσία αγάπης και κατανόησης. Ενώ λοιπόν κάθε γονιός επιδιώκει να δημιουργήσει ένα προστατευτικό πλαίσιο και να οριοθετήσει για το παιδί του μια ζωή με κανόνες όπου να είναι ξεκάθαρο τι επιτρέπεται και τι όχι, τι είναι ασφαλές και όχι, συχνά η προσπάθεια του αυτή λειτουργεί ως τροχοπέδη.
Η κούραση, η αδυναμία, η ανασφάλεια ως προς τον ρόλο του ως γονέα, οι ενοχές από τις πολλές ώρες απουσίας, οδηγούν στην κατάργηση των κανόνων και των ορίων ως ένδειξη αγάπης και φροντίδας προς το παιδί. Επί της ουσίας βέβαια το παιδί έτσι παραμένει μόνο, ανορίοτο, ανεξέλεγκτο και απροστάτευτο χωρίς κανένα πλαίσιο αναφοράς. Γι’ αυτό και τα παιδιά που κάνουν ότι θέλουν, που δέχονται ελάχιστα όρια, δεν είναι και κατ’ ανάγκη ευτυχισμένα και ισορροπημένα. Γκρινιάζουν, παραπονούνται περισσότερο, δεν ευχαριστιούνται εύκολα και δεν σταματούν να αποζητούν περισσότερα. Η έλλειψη ορίων, η απουσία ενός συγκεκριμένου πλαισίου με κανόνες οδηγεί σε μια ζωή χωρίς ισορροπία μεταξύ ευθυνών και δικαιωμάτων. Το παιδί μεγαλώνει και κοινωνικοποιείται με την εσφαλμένη αντίληψη ότι μπορεί να κάνει ότι θέλει, να έχει ότι θέλει και να φέρεται όπως θέλει. Κάτι που είναι και ανέφικτο αλλά και επικίνδυνο. Οι συνέπειες μιας τέτοιας κοινωνικοποίησης δεν αργούν να φανούν στις δυσκολίες στις προσωπικές, κοινωνικές και επαγγελματικές του σχέσεις.
Από την άλλη όμως χρειάζεται προσοχή ώστε οι κανόνες και τα όρια να μην καταντούν άκαιρα, άκαμπτα και απάνθρωπα ή να μην τα θυμούνται οι γονείς μόνο σε εκρήξεις θυμού και αγανάκτησης και να μην φτάνουν να τα προτείνουν ως μέτρα «καταστολής», γιατί τότε χάνουν την λειτουργικότητα τους. Για να μπορέσει ένα παιδί να ακολουθεί και να σέβεται τα όρια και τους κανόνες μιας οικογένειας χρειάζεται να εκπαιδευθεί. Χρειάζεται με ηρεμία, σταθερότητα και συνέπεια να καταλάβει το περιεχόμενο των κανόνων και τι πρέπει να κάνει. Όχι γιατί οι γονείς είναι θυμωμένοι, όχι γιατί αλλιώς δεν θα τον αγαπούν και θα τον βάζουν τιμωρία αλλά γιατί έτσι είναι οι οικογένειες. Σαν τα παιχνίδια. Μαζεύονται δύο αποφασίζουν να «παίξουν» μαζί, συμφωνούν στο παιχνίδι, έρχονται και άλλοι δύο, τρεις ή καμιά φορά και μόνο ένας και ξανασυμφωνούν στο παιχνίδι, ορίζουν του κανόνες και έτσι περνά ο καιρός. Ανά διαστήματα για να έχει ενδιαφέρον και για να μπορούν να προσαρμόζονται στις αλλαγές αυτών που συμμετέχουν, αλλάζουν και τους κανόνες ή και ολόκληρα τα παιχνίδια τους αλλά πάντα μαζί ως οικογένεια. Για να μπορούν να ζούνε με ηρεμία, κατανόηση και συνεργασία.
Δεν αρκεί λοιπόν να «θεσπίζει» κανείς «διατάγματα» για να είναι σίγουρος ότι έχει εξασφαλίσει την συμμόρφωση και ευτυχία των παιδιών του αλλά και της οικογένειας του γενικότερα. Το πιο σημαντικό είναι να αναζητηθούν πέρα από το περιεχόμενο των κανόνων (που έτσι κι αλλιώς είναι σημαντικό), και οι σωστοί τρόποι επικοινωνίας και οργάνωσης των σχέσεων τους. Τα παιδιά χρειάζεται να νιώσουν πως είναι προς όφελος τους να έχουν κανόνες. Να νιώθουν καλά μ’ αυτούς και να μπορούν να τους σέβονται. Γι’ αυτό και οι εκτεταμένες τιμωρίες ποτέ δεν βοηθούν. Ίσα ίσα φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα. Προκαλούν συσσωρευμένα αρνητικά συναισθήματα θυμού, αδικίας, αγανάκτηση και οργής τα οποία κάποια στιγμή ξεπηδούν ανεξέλεγκτα. Το παιδί πρέπει να εκπαιδευθεί να ακολουθεί τα όρια όχι γιατί φοβάται τους γονείς και το κόστος «της παράβασης», αλλά γιατί καταλαβαίνει και σέβεται τις οικογενειακές διεργασίες.
Για παράδειγμα ένα 10 χρόνο παιδί που τιμωρείται κάθε φορά που αφήνει το δωμάτιο του ακατάστατο, μπορεί πρόσκαιρα να συμμορφωθεί μπροστά στην εξουσία των γονιών του όμως αυτό δεν σημαίνει ότι έχει μάθει να σέβεται και τους οικογενειακούς κανόνες (δεν αφήνουμε τα δωμάτια βρώμικα) ούτε τις οικογενειακές διεργασίες (δεν επιβαρύνουμε την μαμά με το ακατάστατο δωμάτιο μας). Είναι ζήτημα χρόνου να βρει το θάρρος να αντιδράσει στις τιμωρίες που το έχουν κάνει να νιώσει άσχημα και επομένως να πάψει και να δέχεται και να συμμορφώνεται. Αντίθετα αν τονίζονται θετικά με επιβραβεύσεις κάθε είδους αυτής της ηλικίας (χαρτζιλίκι, βόλτα με φίλους, σινεμά κ.α) οποιαδήποτε θετική συμπεριφορά – προσπάθεια που έκανε για να διατηρεί το δωμάτιο συμμαζεμένο, τότε τα όρια και οι κανόνες δεν θα έχουν τόσο αρνητική φόρτιση. Κάθε προσπάθεια θα είναι και ένα κέρδος, κάθε επιβράβευση και μία αναγνώριση και κάθε διαντίδραση με τους γονείς και μια επικοινωνία με συνεννόηση. Με τον καιρό η εμπειρία του στο να ακολουθεί τους κανόνες δεν θα ταυτιστεί με την υποταγή στην εξουσία των μεγάλων αλλά με την συνεργασία και την συνεννόηση μαζί τους.
Με τέτοιους τρόπους θετικοποιείται η έννοια των κανόνων και των ορίων και οι γονείς μπορούν ασχοληθούν με ασφάλεια με την ανατροφή των παιδιών τους. Γιατί τα όρια και οι κανόνες δεν είναι παρά το γόνιμο έδαφος πάνω στο οποίο γονείς και παιδιά μπορούν να «δουλέψουν». Τα μεν παιδιά να μάθουν πώς να γίνουν μεγάλοι, οι δε γονείς να μάθουν πώς να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι.
Μαρία Κυριακίδου, Ψυχολόγος.