Οι παροιμίες και οι λαϊκές φράσεις, αξίζουν συχνά προσοχής. Με έναν τρόπο συμβολικό, σύντομο και έντονο αποδίδουν ό,τι θα χρειαζόταν πολλά λόγια και εξηγήσεις. Κάπως σαν φωτογραφία που σου δίνει, τόσο – όσο χρειάζεσαι για να καταλάβεις ή και να μαντέψεις τα υπόλοιπα. «Εκείνο που με τρώει είναι και εκείνο που με σώζει» !!! Πόση δυστυχία, πόσος πόνος, πόσος θυμός, πόση θλίψη, δεν συναντούμε στην ζωή μας, γύρω μας, σε γνωστούς, σε αγαπημένους και αναρωτιόμαστε γιατί δεν κάνουν κάτι για να αλλάξουν. Μοιάζει τελείως παράλογο και αφύσικο να αυτοκαταστρεφόμαστε με συμπεριφορές, συνήθειες και σχέσεις που μας βλάπτουν. Κανένα ον στην φύση δεν κινδυνεύει από τον ίδιο του τον εαυτό! Ο εχθρός είναι πάντα κάποιος άλλος όχι ο ίδιος. Ενώ σε εμάς τους ανθρώπους ο χειρότερος εχθρός είναι ο ίδιος μας ο εαυτός! (τουλάχιστον στον λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο). Κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, φοβίες, ψυχαναγκασμοί, άγχη, ανορεξία, βουλιμία, ψύχωση, κακοποίηση, εξαρτήσεις… Και ο κατάλογος πάει λέγοντας. Κάθε φορά βέβαια για διαφορετικούς λόγους και με διαφορετικούς τρόπους, οι άνθρωποι εγκλωβίζονται σε σκέψεις, τακτικές, αντιλήψεις, τρόπους επικοινωνίας και σχέσεις που τους οδηγούν στη αυτοκαταστροφή, ακόμη και αν αυτό δεν είναι με την έννοια του θανάτου αλλά του πόνου, της φθοράς και της απόγνωσης. Γιατί; Πάντα γεννάται αυτή η ερώτηση (και από θεραπευτές και από θεραπευόμενους). Ποιος ο λόγος να υποφέρει κάποιος, να εγκλωβίζεται σε συμπεριφορές και να μην μπορεί να αλλάξει; Γιατί; Οι εξηγήσεις πολλές και ανάλογες πάντα με την περίπτωση. Ανάμεσα τους και η αντίληψη πως η μη αλλαγή, η πολυπόθητη αλλαγή, μπορεί να μην επιτυγχάνεται όχι από αδυναμία, όχι από ανικανότητα όχι από «αρρώστια» αλλά για λόγους λειτουργικότητας, για λόγους αναγκαιότητας. Δηλαδή το ότι δεν αλλάζω (σ’ οτιδήποτε αυτό αφορά, τρόπους, σχέσεις, συμπεριφορές κ.α.) ναι μεν με βασανίζει και με δυσκολεύει στο να ζω ευτυχισμένα όμως από την άλλη επιτρέπει να συνεχίζουν να λειτουργούν οι δεδομένοι (διαγενεαλογικά «κληρονομημένοι») τύποι σχέσεων, τρόποι επικοινωνίας και οργάνωσης. Αυτό στην συστημική ψυχολογία ονομάζεται η λειτουργικότητα του συμπτώματος. Εξηγείται μ’ αυτόν τον τρόπο ότι οποιοδήποτε σύμπτωμα μπορεί να έχει μια λογική ύπαρξης αρκεί να το δει κανείς στο πλαίσιο του και όχι αποκομμένο απ’ αυτό. Για παράδειγμα, ο έφηβος που ξαφνικά σταματά να διαβάζει, να πηγαίνει στο σχολείο, να ακούει, να συνεργάζεται και αρχίζει τα ναρκωτικά, ενώ τίποτα το εμφανές-δραματικά άσχημο δεν συμβαίνει στην ζωή του, μοιάζει να λειτουργεί παράλογα και αδικαιολόγητα. Τα συμπτώματα του προκαλούν αυτοκαταστροφή και φυσικά πλήττουν και την οικογένεια του. Γιατί λοιπόν τόσος πόνος; Ποιο το όφελος; Αναζητώντας απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα και έχοντας κατά νου την λειτουργικότητα του συμπτώματος, ένας συστημικός θεραπευτής θα διερευνήσει διάφορες υποθέσεις. Μία υπόθεση μπορεί να είναι ότι η προβληματικότητα του εφήβου τελικά αναγκάζει τους γονείς να αφήνουν δικές τους συγκρούσεις (φανερές ή μη) και να ενωθούν για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα του και επομένως μ’ αυτόν τον τρόπο να διασφαλίζεται η ενότητα της οικογένειας. Μια άλλη υπόθεση μπορεί να είναι ότι εγκλωβισμένος στην προβληματικότητα του, ο έφηβος, καταφέρνει να «πάρει αναβολή», να κερδίσει δηλαδή χρόνο σε σχέση μ’ αυτά που η οικογένεια του περιμένει απ’ αυτόν να πετύχει (σπουδές, καριέρα, ευθύνες φροντίδας και οτιδήποτε άλλο κάθε οικογένεια έχει ως σημαντικό). Μ’ αυτόν τον τρόπο δεν αναλαμβάνει την ευθύνη αυτών που πρέπει αλλά και δεν υφίσταται το κόστος της πράξης του που θα ήταν συγκρούσεις και διαδικασίες αυτονόμηση. Παραμένει ένας ανήμπορος – προβληματικός έφηβος που δεν μπορούν να τον πιέζουν σε σχέση με τα «πρέπει», όχι τουλάχιστον τώρα που δεν είναι καλά. Επομένως και δεν αλλάζει η «οικογενειακή παράδοση των πρέπει» και ο έφηβος δεν «κινδυνεύει» με άγνωστες επιλογές που θα έφερναν συγκρούσεις αλλά και ανασφάλεια στον ίδιο και φυσικά ούτε και προσαρμόζεται ουσιαστικά στα «οικογενειακά δεδομένα». Είναι σε «αναμονή». Και η πίτα ολόκληρη και ο σκύλος χορτάτος με τίμημα συμπεριφορές καταστροφής και πόνου. Οι υποθέσεις βέβαια μπορούν να συνεχιστούν. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και κατ’ αυτόν τον τρόπο αυξάνεται και η διαφορετικότητα των υποθέσεων. Εννοείται φυσικά πως ο έφηβος του παραδείγματος μας, δεν κάθεται συνειδητά να οργανώσει μια τακτική. Λειτουργεί αυθόρμητα, εκτονώνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την όποια πίεση βιώνει. Επομένως ακόμη και το χειρότερο σύμπτωμα μπορεί να είναι σε κάτι χρήσιμο με το ανάλογο βέβαια πάντα κόστος! Μοιάζει περίεργο, αλλόκοτο, αφύσικο αλλά ας μην ξεχνάμε «εκείνο που με τρώει είναι και εκείνο που με σώζει»! Μαρία Κυριακίδου, Ψυχολόγος
