ΕΙΜΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΜΕ ΒΡΑΧΝΑΔΑ ΣΤΗ ΦΩΝΗ ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ;
Ανήκετε στους «επαγγελματίες χρήστες φωνής». Ανήκετε δηλαδή σε μία επαγγελματική ομάδα όπως και οι δημοσιογράφοι, οι ηθοποιοί, οι τραγουδιστές, οι πωλητές στις υπαίθριες αγορές, που χρησιμοποιείτε τη φωνή σας κατά την άσκηση του επαγγέλματός σας. Υπάρχουν παθήσεις των φωνητικών χορδών που εμφανίζονται συχνότερα στους επαγγελματίες χρήστες φωνής αλλά και τρόποι με τους οποίους μπορείτε να φροντίζετε τη φωνή σας.
Τι είναι η φωνή και πως παράγεται;
Η φωνή παράγεται από τις φωνητικές χορδές που βρίσκονται μέσα στο λάρυγγα. Κατά την εκπνοή οι χορδές ταλαντώνονται και παράγουν έναν ήχο, τη φωνή, η οποία τροποποιείται σε φθόγγους και ομιλία από τα όργανα της άρθρωσης στη στοματική κοιλότητα.
Γιατί δεν έχουμε όλοι φωνή με τις ίδιες δυνατότητες;
Κάθε λάρυγγας έχει κατασκευαστικούς περιορισμούς που οριοθετούν τη λειτουργία του. Έτσι, δεν μπορούμε όλοι να αυξομειώνουμε το ύψος και την ένταση της φωνής μας, όπως για παράδειγμα ένας τενόρος, όσο και αν ασκηθούμε. Τα ιδιαίτερα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπου καθορίζουν όχι μόνο τις δυνατότητες αλλά και τη χροιά της φωνής που είναι διαφορετική και χαρακτηριστική για κάθε άνθρωπο.
Τι είναι η υπερκινητική δυσφωνία;
Είναι αλλοίωση της ποιότητας της φωνής που προέρχεται από υπερβολική ή κακή χρήση των φωνητικών χορδών. Εάν για παράδειγμα ένας εκπαιδευτικός μιλά για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με δυνατή φωνή και σε ύψος που υπερβαίνει το ύψος που μπορούν οι φωνητικές του χορδές, εκ κατασκευής, να παράγουν με ευκολία, είναι πιθανόν να προκαλέσει κόπωση των φωνητικών χορδών. Επίσης η μυϊκή ένταση που προκαλεί στις χορδές η προσπάθεια να χρησιμοποιεί κάποιος τη φωνή του έξω από τα όριά της, μπορεί να προκαλέσει οίδημα ή αλλοιώσεις στο επιθήλιο των φωνητικών χορδών όπως είναι τα κομβία (κάλοι) και οι πολύποδες. Τέτοιες αλλοιώσεις επηρεάζουν την κίνηση και τη σύγκλιση των φωνητικών χορδών με άμεσο ακουστικό αποτέλεσμα την αλλοίωση της φωνής. Μπορείτε να έχετε εικόνα της κίνησης των φωνητικών χορδών με κομβία ή με πολύποδες παρακολουθώντας τα ενδοσκοπικά βίντεο.
Τι πρέπει να κάνει όποιος παρατηρεί μία αλλοίωση στην φωνή του;
Μία αλλοίωση στην ποιότητα της φωνής μπορεί να οφείλεται σε πολλούς και σύνθετους παράγοντες. Η κακή χρήση της φωνής είναι μία από τις αιτίες μιας λειτουργικής δυσφωνίας. Υπάρχουν όμως δυσφωνίες νευρολογικής ή ανατομικής αιτιολογίας, ή και ψυχογενείς. Εάν αντιληφθείτε κάποια αλλοίωση στη φωνή σας θα πρέπει άμεσα να επισκεφθείτε έναν χειρούργο ωτορινολαρυγγολόγο ο οποίος θα εξετάσει το λάρυγγα και θα αποφανθεί για τα αίτια της δυσφωνίας και για την αντιμετώπισή της. Ο Θεραπευτής Λόγου και Ομιλίας επεμβαίνει μετά την ιατρική διάγνωση και εφόσον, όπως απαιτείται σε ορισμένες περιπτώσεις, έχει αποκατασταθεί χειρουργικά η ανατομική κατάσταση του λάρυγγα. Η συνεργασία των δύο ειδικοτήτων είναι αναγκαία για την αποκατάσταση της φωνής. >>περισσότερα.
*Ευχαριστούμε το “The center for Laryngeal and Voice Disorder at John Hopkins” για την παραχώρηση των φωτογραφιών και των βίντεο.
Πως μπορεί κανείς να προλάβει τις παθήσεις των φωνητικών χορδών;
Οι ακόλουθοι κανόνες υγιεινής των φωνητικών χορδών μπορεί να ακολουθούνται:
- μείωση στο ελάχιστο του καπνού και του αλκοόλ
- όχι ανταγωνισμός του θορύβου του περιβάλλοντος όταν μιλάμε
- μείωση του χρόνου ομιλίας στο τηλέφωνο
- καθιέρωση χρόνου αφωνίας/ανάπαυσης των φωνητικών χορδών κατά τη διάρκεια της ημέρας
- εφύγρανση του περιβάλλοντος εργασίας/διαμονής
- κατανάλωση πολλών μη καφεϊνούχων υγρών
- εισπνοές ατμού για τη διατήρηση της υγρασίας των φωνητικών χορδών
- αποφυγή ομιλίας σε περίοδο ασθένειας από φλεγμονές του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος
- «προθέρμανση» και «αποθεραπεία» των φωνητικών χορδών πριν και μετά την επαγγελματική χρήση της φωνής αντίστοιχα.
ΜΟ λόγος αποτελεί για το παιδί που αναπτύσσεται μία θεμελιώδη λειτουργία που του επιτρέπει να επικοινωνεί, να σκέφτεται, να μαθαίνει, να εκφράζει και να ικανοποιεί τις ανάγκες και επιθυμίες του. Συμβάλλει στη συναισθηματική του ολοκλήρωση και στην κοινωνικοποίησή του. Οι διαταραχές του λόγου και της ομιλίας μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την εξέλιξη του παιδιού σε όλους αυτούς τους τομείς.
Ποιες ενδείξεις στη συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να σημαίνουν διαταραχή του λόγου ή της ομιλίας;
Ένδειξη μπορεί να είναι ότι το παιδί σας:
-
Δεν κατανοεί πάντα αυτό που του λέτε, δεν αντιδρά κατάλληλα στις οδηγίες που του δίνετε ή δεν ανταποκρίνεται στις προσπάθειες που κάνετε να επικοινωνήσετε μαζί του.
-
Μιλά “μωρουδίστικα” και η ομιλία του δεν έχει “καθαρίσει”. Πρόσωπα που δεν το βλέπουν συχνά δεν το καταλαβαίνουν.
-
Η άρθρωσή του δεν έχει ακρίβεια και ορισμένες φορές ακούγεται σαν να “μασάει” τις λέξεις.
-
Δεν έχει λεξιλόγιο το ίδιο πλούσιο με άλλα παιδιά της ηλικίας του. Παρότι είναι σε ηλικία που πηγαίνει σε παιδικό σταθμό κάνει φράσεις μόνο με δύο-τρεις λέξεις χωρίς να χρησιμοποιεί άρθρα, προθέσεις, ή άλλα γραμματικά στοιχεία ή δε συντάσσει σωστά.
-
Δε δείχνει σημεία επικοινωνίας με το περιβάλλον. Δεν αντιδρά σε ήχους.
-
Κάνει στερεοτυπικές, μονότονες και επαναλαμβανόμενες κινήσεις του σώματος, των άκρων ή του κεφαλιού. Δεν εδραιώνει βλεμματική επαφή με πρόσωπα ή αντικείμενα. Το παιχνίδι του είναι μηχανικό και δεν έχει συμβολισμό. Ασχολείται με ιδιόρρυθμο τρόπο με τα αντικείμενα και τα παιχνίδια του και έχει εμμονές. Η ομιλία του αρκετές φορές είναι άσχετη με τη συζήτηση ή με τις ερωτήσεις που του κάνετε.
-
Δυσκολεύεται να ξεκινήσει να μιλά, κολλάει στον πρώτο ήχο της λέξης ή επαναλαμβάνει πολλές φορές την πρώτη συλλαβή. Επαναλαμβάνει μικρές λέξεις όπως το “και” ή τα άρθρα των λέξεων.
-
Δυσκολεύεται να μάθει πράγματα καθημερινής ρουτίνας ακόμα και μετά από πολλές προσπάθειες. Δεν διατηρεί αυτή τη γνώση και το ίδιο πράγμα δεν μπορεί να το ξανακάνει την επόμενη μέρα.
-
‘Έχει δυσκολίες στο γραπτό λόγο δηλαδή στη ανάγνωση και τη γραφή.
Το παιδί με δυσκολίες στην ομιλία, το λόγο ή την επικοινωνία δεν παρουσιάζει απαραιτήτως όλες τις ανωτέρω ενδείξεις. Εάν παρατηρείτε έστω και ένα από τα ανωτέρω χαρακτηριστικά καλό θα είναι να επικοινωνήσετε με τον ειδικό θεραπευτή λόγου και ομιλίας.
Ποιες παθήσεις είναι υπεύθυνες για τις διαταραχές στο λόγο και την ομιλία;
Η μόνιμη βαρηκοΐα ή η κώφωση που συνήθως οφείλεται σε βλάβη του ακουστικού νεύρου είναι μία από τις αιτίες σοβαρών διαταραχών στο λόγο και την ομιλία. Ακόμα και ήπιες και παροδικές μορφές βαρηκοΐας όπως αυτές που συνοδεύουν μία από τις πιο συνήθεις παθήσεις της παιδικής ηλικίας, την εκκριτική ωτίτιδα, μπορεί να ευθύνονται για την καθυστέρηση στο λόγο ή την ομιλία. Νευρολογικές παθήσεις όπως οι μυοπάθειες ή η εγκεφαλική παράλυση προκαλούν πολλαπλές διαταραχές μεταξύ των οποίων και διαταραχές στην επικοινωνία. Ορισμένες συγγενείς ανωμαλίες και σύνδρομα εμφανίζουν διαταραχές του λόγου και της επικοινωνίας μεταξύ των συμπτωμάτων τους. Για παράδειγμα στις σχιστίες, όπου υπάρχει δυσπλασία της στοματικής κοιλότητας, μπορεί συνυπάρχουν διαταραχές στην άρθρωση, βαρηκοΐα και πιθανή καθυστέρηση στη γλωσσική ανάπτυξη παρότι η δυσπλασία έχει χειρουργικά αποκατασταθεί. Στο σύνδρομο Down, έχουμε νοητική υστέρηση, καθυστέρηση της γλωσσικής και φωνολογικής εξέλιξης και συχνά βαρηκοΐα. Ψυχιατρικές διαταραχές όπως ο παιδικός αυτισμός έχουν σαν γνώρισμά τους διαταραχές στην επικοινωνία. Η δυσλεξία είναι μία από τις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες με εκδηλώσεις μόνο στο γραπτό λόγο.
Το παιδί μου δεν έχει καμία τέτοια πάθηση αλλά δεν μιλά καθαρά. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Σε πολλά περιστατικά παιδιών προσχολικής ηλικίας με διαταραχές λόγου ή ομιλίας ο έλεγχος για οργανικά προβλήματα είναι αρνητικός. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Η εξέλιξη του λόγου ή και της ομιλίας του παιδιού αυτού μπορεί να γίνεται με αργό ρυθμό ή να ακολουθεί άτυπη (μη αναμενόμενη) πορεία εξέλιξης. Σε αυτές τις περιπτώσεις μιλάμε για “Εξελικτικές Διαταραχές Λόγου και Ομιλίας”. Με μία λεπτομερή εκτίμηση ο λογοπεδικός προσδιορίζει το επίπεδο γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού και παρεμβαίνει όταν αυτό παρεκκλίνει από τη φυσιολογική εξέλιξη ή δεν συμβαδίζει με τη χρονολογική του ηλικία.
Από ποια ηλικία μπορεί να κάνει το παιδί μου λογοθεραπεία;
Ο χρόνος έναρξης εξαρτάται από το είδος της διαταραχής και τους παράγοντες που εμπλέκονται. Για παράδειγμα, σε ένα παιδί με σύνδρομο Down η παρέμβαση μπορεί να αρχίσει από τους πρώτους μήνες της ζωής με συμβουλευτική των γονέων και στη συνέχεια με συμμετοχή τους στις συνεδρίες του παιδιού. Ένα παιδί που δεν λέει το “ρ” δεν είναι σκόπιμο να αρχίσει θεραπεία πριν τα πέντε περίπου χρόνια εφόσον δεν συντρέχουν άλλοι λόγοι τους οποίους αποκλείει μία σωστή εκτίμηση.
Που θα πρέπει να απευθυνθώ;
Οι επιστήμονες του Ινστιτούτου για τις Διαταραχές Επικοινωνίας μπορούν να διαγνώσουν έγκυρα και με ακρίβεια εάν η ανησυχία που έχετε για την εξέλιξη της ομιλίας του παιδιού σας είναι δικαιολογημένη. Μπορούν επίσης να αναλάβουν τη θεραπεία εφόσον αυτό χρειάζεται. >>περισσότερα Ενημέρωση, πληροφορίες και κατευθύνσεις μπορεί να σας δώσει ο “Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών” >>περισσότερα. Δεδομένου ότι η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία μη διστάζετε να επικοινωνήσετε με τον ειδικό λογοθεραπευτή ο οποίος θα σας αναλύσει με ακρίβεια την πιθανή δυσκολία του παιδιού σας ή θα άρει τις ανησυχίες σας.
Τι είναι το εγκεφαλικό επεισόδιο;
Ο όρος εγκεφαλικό επεισόδιο χρησιμοποιείται για να περιγράψει το γεγονός της διακοπής της ροής του αίματος σε αγγεία του εγκεφάλου με συνέπεια τη νέκρωση των εγκεφαλικών περιοχών που αιματώνονται από τα συγκεκριμένα αγγεία. Το αποτέλεσμα του επεισοδίου είναι μόνιμες – άλλοτε ελαφρές και άλλοτε πολύ σοβαρές – εγκεφαλικές βλάβες που συνεπάγονται κινητικές, γλωσσικές, γνωστικές , αισθητηριακές, ψυχολογικές διαταραχές και πιθανώς διαταραχές στην κατάποση.
Με ποιους μηχανισμούς προκαλείται ένα εγκεφαλικό επεισόδιο;
Υπάρχουν δύο βασικοί μηχανισμοί με τους οποίους προκαλούνται τέτοιου είδους νευρολογικές βλάβες. Το ισχαιμικό επεισόδιο και η εγκεφαλική αιμορραγία. Ισχαιμικό επεισόδιο προκαλείται όταν ένας θρόμβος αίματος (πηγμένο αίμα) μέσω της κυκλοφορίας φτάνει σε ένα αγγείο από το οποίο δεν χωρά να περάσει και το φράζει (εμβολισμός). Από τη φραγή όλα τα εγκεφαλικά κύτταρα τα οποία τροφοδοτούνταν με αίμα και τρέφονταν από το συγκεκριμένο αγγείο, νεκρώνονται. Η βλάβη είναι μόνιμη και φαίνεται σαν σκούρα γκριζωπή σκιά σε μια αξονική τομογραφία. Ισχαιμικό επεισόδιο έχουμε και όταν ένα αγγείο του εγκεφάλου σταδιακά στενεύει και τελικά φράζει. Συνήθης αιτία για αυτό είναι τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα που συντελούν στην δημιουργία αθηρωματικής πλάκας ή η εναπόθεση «πηγμάτων» αίματος σε σημεία του αγγείου όπου το αίμα κτυπάει και τραυματίζεται ενεργοποιώντας τους μηχανισμούς πήξης του.
Ένας άλλος διαφορετικός μηχανισμός που οδηγεί σε νέκρωση εγκεφαλικών κυττάρων είναι η διάρρηξη κάποιου εγκεφαλικού αγγείου που προκαλεί εγκεφαλική αιμορραγία. Λόγω της αιμορραγίας και της πτώσης της πίεσης το αίμα δεν φτάνει στα κύτταρα που τρέφονται από το αγγείο που διερράγη και επέρχεται νέκρωση στη συγκεκριμένη περιοχή.
Ποιες είναι οι συνέπειες ενός εγκεφαλικού επεισοδίου;
Οι συνέπειες εξαρτώνται από το μέγεθος της εγκεφαλικής βλάβης που προκαλείται από το επεισόδιο. Υπάρχουν βλάβες που ο ασθενής μπορεί να αντιλαμβάνεται σαν παροδική ζάλη στην περίπτωση ενός ελαφρότατου επεισοδίου αλλά και βλάβες που οδηγούν σε σοβαρότατα κινητικά, επικοινωνιακά, γνωστικά, αισθητηριακά, ψυχολογικά, κοινωνικά και λειτουργικά προβλήματα, καθώς και διαταραχές της κατάποσης. Συχνή είναι η εικόνα του ασθενούς με ημιπληγία (παράλυση ή πάρεση του χεριού και του ποδιού σε μια πλευρά του σώματος) και μερική απώλεια του λόγου και της ομιλίας.
Τι είναι η Αφασία;
Η Αφασία ή δυσφασία είναι μία επίκτητη διαταραχή του λόγου που την χαρακτηρίζει η απώλεια συγκεκριμένων γλωσσικών λειτουργιών που έχουν να κάνουν με την ικανότητα α) να παράγουμε λεκτικά μηνύματα (να βρίσκουμε τις κατάλληλες λέξεις, να τις βάζουμε μαζί για να συντάξουμε λεκτικά μηνύματα τα οποία τελικά εκφωνούμε στους ακροατές μας) και β) να κατανοούμε το λόγο των άλλων (να προσλαμβάνουμε και να καταλαβαίνουμε λέξεις, σειρές λέξεων και τα νοήματα που σηματοδοτούν αυτές οι σειρές και να ανταποκρινόμαστε ανάλογα) γ) να χρησιμοποιούμε το γραπτό λόγο (να γράφουμε και να διαβάζουμε).
Οι αφασικοί ασθενείς μπορεί να έχουν μία ή περισσότερες δυσκολίες από τις ακόλουθες:
- δυσκολία να βρουν την κατάλληλη λέξη που θέλουν να πουν ακόμα κι αν γνωρίζουν την έννοια της (ανομία)
- δυσκολία να συντάσσουν, μεγάλες, ολοκληρωμένες, γραμματικά σωστές και κατανοητές προτάσεις
- υπερπαραγωγή λόγου, μεγάλες προτάσεις με πολλές λέξεις -συνήθως ασύντακτες- χωρίς σαφές και συγκεκριμένο νόημα
- χρήση παραφράσεων, δηλαδή λέξεων παραφρασμένων με φωνητικά, σημασιολογικά ή γραμματικά κριτήρια
- δυσκολία στην κατανόηση πολύπλοκων (συντακτικά και γραμματικά) προτάσεων
- δυσκολία στη συσχέτιση της λέξης με την έννοια που αντιπροσωπεύει
- δυσκολία στην κατανόηση ορισμένων κατηγοριών εννοιών (για παράδειγμα, μπορεί να κατανοούν καλύτερα συγκεκριμένες από αφηρημένες έννοιες ή συχνές λέξεις καλύτερα από σπανιότερα χρησιμοποιούμενες λέξεις)
- δυσκολίες στο γραπτό λόγο δηλαδή στη γραφή ή και στην ανάγνωση (επίκτητη δυσλεξία ή και δυσγραφία)
Λόγω των δυσκολιών αυτών το πρόσωπο με αφασία νοιώθει ότι είναι κλειδωμένο και εγκλωβισμένο μέσα στο ίδιο του το μυαλό αφού οι λέξεις και τα νοήματα υπάρχουν αλλά δεν μπορούν εύκολα και με ακρίβεια να εκφραστούν.
Επίσης, οι μη γνωρίζοντες τις δυσκολίες του προσώπου με αφασία συχνά συγχέουν τις επικοινωνιακές του δυσκολίες με διανοητικές ή θεωρούν ότι βρίσκεται σε κατάσταση σύγχυσης. Κάτι που γίνεται αντιληπτό και δικαιολογημένα εξοργίζει τα πρόσωπα με αφασία.
Η αφασία δεν είναι αποτέλεσμα μόνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα εγκεφαλικό τραύμα, οι όγκοι, τα μετεγχειρητικά τραύματα, οι εκφυλιστικές νευρολογικές παθήσεις, όπως για παράδειγμα η σκλήρυνση κατά πλάκας και η ασθένεια κινητικών νευρώνων, μπορεί να έχουν σαν συνέπεια και την αφασία.
Τι είναι η δυσαρθρία και τι η δυσπραξία;
Είναι αρθρωτικές δυσκολίες νευρολογικής αιτιολογίας και επομένως μπορεί να είναι απόρροια ενός εγκεφαλικού επεισοδίου.
Δυσαρθρία είναι η δυσκολία στην άρθρωση εξαιτίας μόνιμης ή παροδικής νευρολογικής ή μυϊκής βλάβης. Άτομα που έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να έχουν υποτονία ή υπερτονία ή έλλειψη αίσθησης στους μύες τους στόματος και σαν αποτέλεσμα να έχουν δυσκολία στην άρθρωση και σε ορισμένες περιπτώσεις σιελόρροια. Η δυσαρθρική ομιλία ακούγεται περίπου σαν την ομιλία κάποιου που βρίσκεται σε κατάσταση μέθης. Η σοβαρότητα της δυσαρθρίας εξαρτάται από το είδος το σημείο και το μέγεθος της νευρολογικής βλάβης.
Δυσπραξία είναι δυσκολία στον προγραμματισμό και εκτέλεση αρθρωτικών κινήσεων απουσία μυϊκής βλάβης. Είναι νευρολογικής φύσεως δυσκολία αλλά σε πιο κεντρικό επίπεδο από τη δυσαρθρία. Ο ασθενής με δυσπραξικά χαρακτηριστικά στην ομιλία μιλά με πολλαπλές αποδόσεις της ίδιας λέξης και ενώ μπορεί να πει αυθόρμητα μία λέξη δυσκολεύεται να την πει με εντολή ή με μίμηση.
Οι δύο διαταραχές μπορεί να συνυπάρχουν όπως συχνά συνυπάρχουν και με την αφασία. Είναι σημαντικό για την πρόγνωση αλλά και για τον τρόπο αντιμετώπισης των δυσκολιών στην επικοινωνιακή λειτουργία του ασθενούς να διαπιστωθούν και να περιγραφούν με λεπτομέρεια το είδος και η σοβαρότητα των δυσκολιών του ασθενούς.
Εφόσον η νευρολογική βλάβη είναι μόνιμη πώς μπορεί να βοηθηθεί το πρόσωπο με αφασία;
Η προσεκτική και συνολική αξιολόγηση των αναγκών του προσώπου με αφασία από τον εξειδικευμένο θεραπευτή είναι προϋπόθεση για να προσδιοριστεί η πρόγνωση του ασθενούς και οι στόχοι της παρέμβασης.
Η λογοθεραπευτική παρέμβαση μπορεί να ξεκινήσει ενώ ακόμα ο ασθενής βρίσκεται στο νοσοκομείο. Μπορεί δε να συνεχίζεται για αρκετά χρόνια μετά –εφόσον ο ασθενής το επιθυμεί και η κλινική εικόνα του το δικαιολογεί- με διαφορετικούς στόχους σε κάθε φάση της εξέλιξής του και με διαφορετικούς τρόπους παρέμβασης. Αυτοί μπορεί να περιλαμβάνουν για παράδειγμα ατομική ή ομαδική θεραπεία, συμβουλευτική των οικείων προσώπων για θέματα επικοινωνίας, συμμετοχή του αφασικού προσώπου σε ομάδες αυτοβοήθειας, παρέμβαση για την επίλυση λειτουργικών προβλημάτων όπως οι διαταραχές στην κατάποση (δυσφαγία), ψυχολογική στήριξη και κοινωνικοποίηση.
Γνώμονας της λογοθεραπευτικής παρέμβασης είναι η με οποιονδήποτε τρόπο αποκατάσταση της επικοινωνιακής λειτουργίας και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του αφασικού προσώπου. Η παρέμβαση επομένως μπορεί να στοχεύει σε έναν ή περισσότερους από τους ακόλουθους τομείς:
- αξιοποίηση των υπαρχόντων επικοινωνιακών δυνατοτήτων
- υποστήριξη και υποβοήθηση της επικοινωνίας με νοήματα και σύμβολα
- επαναφορά -στο βαθμό που επιτρέπει η νευρολογική κατάσταση- των γλωσσικών ικανοτήτων κατανόησης και έκφρασης
- διερεύνηση και εκμάθηση μηχανισμών υποβοήθησης των γλωσσικών λειτουργιών. (για παράδειγμα ένας πίνακας με τα γράμματα της αλφαβήτου μπορεί να χρησιμοποιείται για να υποβοηθά την ανάκληση των λέξεων)
- αποκατάσταση της επικοινωνιακής λειτουργίας με μέσα ηλεκτρονικά και μη, για το πρόσωπο με αφασία το οποίο δεν προβλέπεται να εξελίξει λειτουργική ομιλία. Οι έννοιες αντιπροσωπεύονται με συστήματα συμβόλων εναλλακτικής επικοινωνίας τα οποία το πρόσωπο με αφασία μαθαίνει να διαχειρίζεται, με ηλεκτρονικά ή συμβατικά μέσα, και να εκφράζεται με αυτά
- αποκατάσταση των αρθρωτικών δυσκολιών με στόχο την καταληπτή ομιλία εφόσον είναι εφικτό
- μείωση της σιελόρροιας και εξάσκηση των μυών του στόματος και του προσώπου
- αντιμετώπιση της δυσφαγίας (δυσκολίες στην κατάποση)
- συμβουλευτική του ιδίου του προσώπου και των συγγενών του
- κοινωνικοποίηση και ψυχολογική στήριξη του ιδίου και της οικογενείας του μέσω των ομάδων αυτοβοήθειας και των δραστηριοτήτων των εξειδικευμένων συλλόγων
Πληροφορίες για την κάλυψη από τα ασφαλιστικά ταμεία
Το Κέντρο ΛΟΓOΣΥΝΘΕΣΗ συνεργάζεται με όλα τα ασφαλιστικά ταμεία. Οι ασφαλιστικοί φορείς καλύπτουν έως και το 100% της δαπάνης για το πρόγραμμα το οποίο πραγματοποιείται από λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ειδικούς παιδαγωγούς, ψυχολόγους και παιδοψυχίατρους.
Παρακάτω θα βρείτε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία που χρειάζεται να ακολουθήσετε προκειμένου να λάβετε έγκριση από το Ταμείο σας.
Στην περίπτωση που το παιδί ή κάποιος γονιός είναι ασφαλισμένος στο ΙΚΑ:
1ο Βήμα: Κλείνετε ένα πρώτο ραντεβού στο Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής Αθήνας όπου το παιδί περνάει από επιτροπή ειδικών και δίνεται γραπτή γνωμάτευση-συνταγή.
2ο Βήμα: Η γνωμάτευση-συνταγή παραδίδεται στο περιφερειακό ΙΚΑ όπου ανήκετε και ανοίγεται ο σχετικός φάκελος.
Σε κάθε άλλη περίπτωση ταμείου (ΟΑΕΕ, ΟΠΑΔ, ΤΥΔΚΥ, ΤΣΑΥ, ΤΑΠΟΤΕ, ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, ΤΡΑΠΕΖΕΣ, ΓΕΣ, ΓΕΝ , ΝΑΤ, ΕΔΟΕΑΠ, ΤΣΕΥΠ, Τ.Α.Ι.Σ.Υ.Τ κλπ.):
1ο Βήμα: Κλείνετε ένα πρώτο ραντεβού σε οποιοδήποτε δημόσιο νοσοκομείο-δημόσιο φορέα, (συνήθως στο Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο της περιοχής σας) όπου το παιδί περνάει από επιτροπή ειδικών και δίδεται γραπτή γνωμάτευση-συνταγή.
2ο Βήμα: Η γνωμάτευση-συνταγή παραδίδεται στην αντίστοιχη υπηρεσία του ταμείου όπου ανήκετε και ανοίγεται ο σχετικός φάκελος.
Χρήσιμες Πληροφορίες:
KENTPO ΠAIΔOΨYXIKHΣ YΓIEINHΣ AΘHNΩN – 750
Ηπείρου 17 / 10 433 – AΘHNA
Τηλεφωνικό Κέντρο: 210 – 88.01.300
Ραντεβού: 210 – 88.01.400
ΙΑΤΡΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Ν.ΣΜΥΡΝΗΣ
(Εξυπηρετεί τους κατοίκους και τους φορείς των παρακάτω περιοχών: Δήμοι N. Σμύρνης, Παλαιού Φαλήρου, Αργυρούπολης, Αλίμου, Ελληνικού, Γλυφάδας, Bούλας, Βουλιαγμένης, Bάρης)
Μεγάλου Αλεξάνδρου 65, Ν. Σμύρνη
Τηλ.: 210 9321255, 210 9323493
Ορισμένα παιδιά δεν έχουν φτάσει το απαιτούμενο επίπεδο ωριμότητας για να φοιτήσουν στην πρώτη δημοτικού. Όταν αυτό συμβαίνει το παιδί μπορεί να χρειαστεί να παραμείνει άλλη μία χρονιά στο νηπιαγωγείο. Διαδικαστικά αυτό γίνεται με την εξής διαδικασία:
- Αίτηση της /του προϊσταμένου νηπιαγωγού προς στην αρμόδια Σχ. Σύμβουλο όπου ζητεί την έγκριση της επαναφοίτησης του νηπίου.
- ΟΙ γονείς, ο καθένας χωριστά σε υπεύθυνη δήλωση ζητούν την επαναφοίτηση του παιδιού.
- Φωτοαντίγραφο του πρακτικού που συντάχτηκε από την προϊσταμένη και το διδακτικό προσωπικό όπου αναφέρεται ο αριθμός των νηπίων προς επαναφοίτηση.
- Αν υπάρχουν ιατρικές γνωματεύσεις ως απόρρητες δεν αποστέλλονται στη Σύμβουλο, όμως στο πρακτικό αναγράφεται ότι στην απόφαση του διδακτικού προσωπικού για επαναφοίτηση έχει ληφθεί υπόψη η γνωμάτευση με ημερομηνία τάδε και αριθ. Πρωτοκόλλου τάδε.
- Αν δεν υπάρχει γνωμάτευση ιατρική αρκούν οι υπεύθυνες δηλώσεις των γονέων.
- Αν οι εκπαιδευτικοί διαφωνούν με την επιθυμία των γονέων για επαναφοίτηση , υπερισχύει η επιθυμία των γονέων.
Καταληκτική ημερομηνία εγκρίσεων είναι η 20η Μαίου. Παρόλα αυτά υπάρχει περιθώριο να εγκρίνει η Σχ. Σύμβουλος και πέρα της ημερομηνίας αυτής. (σπάνιο)
Οι ρίζες της επικοινωνίας βρίσκονται στις πρώτες σχέσεις που δημιουργούμε, στο πρώτο χαμόγελο ακόμα και στο πρώτο αντανακλαστικό «γράπωμα» του δακτύλου από το νεογέννητο μωρό μας. Έρευνες έχουν αναδείξει πλούσια στοιχεία συστηματικής κοινωνικής επικοινωνίας μεταξύ των γονέων και του μωρού τους, με ξεκάθαρες ενδείξεις αλληλεπίδρασης και συγχρονισμού στην επικοινωνία από τις πρώτες κιόλας εβδομάδες. Μία αλληλεπίδραση που αναπτύσσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είδους, το συναίσθημα, τη νόηση και το λόγο.
Επικοινωνία: προϋπόθεση και κίνητρο για την ανάπτυξη του προφορικού λόγου
Η επικοινωνιακή αλληλεπίδραση ξεκινά αμέσως μετά τη γέννηση με την ανταλλαγή συναισθημάτων μεταξύ γονιών και παιδιού μέσω της βλεμματικής επαφής και των αλλαγών στη συμπεριφορά του που δηλώνουν την ανάγκη για τροφή, ξεκούραση, σωματική επαφή, δυσαρέσκεια ή ευχαρίστηση. Με την πάροδο του χρόνου η επικοινωνία του παιδιού με τους γονείς γίνεται αμοιβαία, σκόπιμη και συνθετότερη και κατά την έκτη με έβδομη εβδομάδα το μωράκι αρχίζει να χαμογελά σαν αντίδραση στην κοινωνική επαφή και στην ομιλία των μεγάλων. Μεταξύ τρίτου και έκτου μήνα δηλώνει την προτίμησή του σε ένα αντικείμενο κοιτώντας το με εμμονή, γυρίζει το βλέμμα του προς μία κατεύθυνση με έκδηλο ενδιαφέρον και πρόθεση και αλλάζει τις εκφράσεις του προσώπου του κατά περίσταση. Μεταξύ όγδοου και δέκατου μήνα η επικοινωνία γίνεται περισσότερο ενεργητική στρέφοντας το βλέμμα του προς ένα αντικείμενο ή πιάνοντάς το, προκαλώντας ταυτόχρονα την αντίδραση του ενηλίκου που το φροντίζει. Το ενδιαφέρον για τα αντικείμενα που το περιβάλλουν συνοδεύεται συχνά με χειρονομίες και φωνούλες που κατευθύνουν τους γονείς να συμμεριστούν το ενδιαφέρον του και τα συναισθήματά του. Μετά τον ένατο μήνα οι χειρονομίες είναι σαφέστερες και το μωρό αρχίζει να χρησιμοποιεί το δάχτυλό του για να δείχνει. Η υπόδειξη με το δείκτη είναι μια διαρκώς εξελισσόμενη και εξαιρετικά σημαντική επικοινωνιακή χειρονομία η οποία σηματοδοτεί την ενεργή και με πρόθεση πρόσκληση των άλλων σε επικοινωνία. Είναι επίσης ένα σημαντικό μέσο για την ταύτιση ενός αντικειμένου (έννοιας) με το όνομά του και την ανάπτυξη λεξιλογίου. Κλείνοντας τους 18 μήνες το παιδί έχει αναπτύξει την ικανότητα να δείχνει για να δηλώσει το ενδιαφέρον του για ένα αντικείμενο ή πρόσωπο και μπορεί να μοιραστεί αυτό το ενδιαφέρον του με άλλους. Μπορεί ακόμα να κατευθύνεται προς ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ακολουθώντας υποδείξεις. Η αλληλεπίδραση του παιδιού με το περιβάλλον δημιουργεί ανάγκες για επικοινωνία οι οποίες καλύπτονται κυρίως με μη λεκτικούς τρόπους και στη συνέχεια, όσο το σύστημα της γλώσσας αναπτύσσεται, υποστηρίζεται σταδιακά με λεκτικούς.
Κατανόηση: τα πρώτα σημάδια του αναπτυσσόμενου γλωσσικού συστήματος.
Η κατανόηση προηγείται της έκφρασης. Και η ανάπτυξη εννοιών προηγείται της κατανόησης. Το περιβάλλον που το παιδί μεγαλώνει, τόσο σε επίπεδο ερεθισμάτων και ευκαιριών για αλληλεπίδραση, όσο και σε επίπεδο σχέσεων καθορίζει την έκταση και και το είδος των εννοιών που αναπτύσσει και επομένως των εννοιών που κατανοεί. Επίσης η ικανότητα των παιδιών να «μαντεύουν» το νόημα των επικοινωνιακών κινήσεων των ενηλίκων όταν αυτές γίνονται στο γνωστό και οικείο, καθημερινά επαναλαμβανόμενο, χώρο του σπιτιού τους, δίνει στην επικοινωνία ένα πλαίσιο αναφοράς και προσδίδει στις έννοιες τη χρηστική τους διάσταση.
Παρότι οι ατομικές διαφορές είναι σημαντικές, μπορούμε να πούμε σε γενικές γραμμές, ότι ένα μωρό μετά τους 6-9 μήνες μπορεί να κατανοήσει μία ή δύο λέξεις στις οποίες εκτίθεται συχνά και να αντιδρά κατάλληλα σε αυτές, ενώ μέχρι τα πρώτα του γενέθλια μπορεί να κατανοεί συνήθεις λέξεις για γνωστά αντικείμενα και μικρές φράσεις όταν αυτές λέγονται σε γνωστές συνθήκες, χωρίς την υποβοήθηση νοημάτων (χειρονομιών).
Κατά το δεύτερο χρόνο ζωής το παιδί μπορεί να κατανοεί μικρές φράσεις και γνωστές εντολές που περιέχουν μέχρι και δύο γνωστές λέξεις σε σημαντική θέση –θέση κλειδί- μέσα στη φράση, ενώ αυξάνεται ραγδαία η κατανόηση νέων λέξεων. Από το δεύτερο χρόνο και μετά κατανοεί έννοιες που δηλώνουν προσανατολισμό στο χώρο όπως «πάνω, κάτω, μέσα», λέξεις που δηλώνουν ενέργειες «τρέχω, πηδώ» και προσδιορισμούς που δηλώνουν το μέγεθος π.χ. «το μικρό αυτοκίνητο». Από τον τρίτο χρόνο και μετά κατανοούν σκέψεις που περιέχουν κάποιο βαθμό αφαίρεσης, επιχειρήματα και λόγο που αναφέρεται σε προσομοιωμένες καταστάσεις όπως το συμβολικό παιχνίδι με τα κουκλάκια. Συντακτικές δομές που δηλώνουν άρνηση, θέσεις στο χώρο ή προσδιορισμούς κατακτούνται σε αυτή τη φάση.
Έκφραση: από το «μουρμούρισμα» στις λέξεις
Οι πρώτες φωνούλες ικανοποίησης και ένα είδος «μουρμουρίσματος» που εμφανίζεται στην έκτη με όγδοη εβδομάδα σύντομα διαφοροποιείται και παίρνει τη μορφή φωνηέντων και κάποιων συμφώνων. Το μωράκι «παίζει» με το στόμα του και με τους ήχους που μπορεί να παραγάγει και στους τέσσερις περίπου μήνες βγάζει αρκετά σύνθετες φωνούλες και γελάκια. Οι φωνές αυτές δεν έχουν ακόμα επικοινωνιακό σκοπό. Είναι ένα παιχνίδι που το ευχαριστεί και που γίνεται με ενθουσιασμό αποδεκτό από τους γονείς ειδικά όταν παίρνει τη μορφή σειρών από συλλαβές όπως «μπαμπαμπαμπα» ή «μαμαμαμαμαμα». Το παιχνίδι με τους ήχους μορφοποιείται σε «προ-λέξεις», δηλαδή σε ακούσματα που μοιάζουν με λέξεις όπως «μπα, ντα, γκα» τα οποία μεταξύ του 10ου και 14ου μήνα έχουν συγκεκριμένα νοήματα και χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν κάποιο αίτημα, απόρριψη, αποδοχή ή δυσαρέσκεια. Συχνά οι «προ-λέξεις» συνοδεύονται με νοήματα (χειρονομίες) που τους προσδίδουν επικοινωνιακό νόημα ή το επαυξάνουν. Τα περισσότερα παιδιά στα πρώτα τους γενέθλια χρησιμοποιούν ένα συνδυασμό νοημάτων, προ-λέξεων, κανονικών λέξεων σε μορφή που γίνονται κατανοητές από τους ενηλίκους και ήχων που τους διαφοροποιούν με νόημα. Σταδιακά στους επόμενους μήνες οι ήχοι , οι προ-λέξεις και τα νοήματα αντικαθίστανται από «αναγνωρίσιμες» λέξεις που εξυπηρετούν τους επικοινωνιακούς σκοπούς καλύτερα. Σε αυτή τη φάση οι λέξεις είναι συνήθως δισύλλαβες, απλοποιημένες (για παράδειγμα: «νάνα» αντί για μπανάνα , «τότα» αντί για κότα) και πολλές φορές χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν πολλές έννοιες που ανήκουν στην ίδια σημασιολογική κατηγορία (για παράδειγμα: «ντεντέ» σημαίνει παιχνίδι-αλογάκι, γαϊδούρι, μηχανάκι. «φφφ» σημαίνει: φως, ήλιος, σβήνω, κερί). Τα περισσότερα παιδιά μέχρι την ηλικία των δύο ετών βάζουν δύο λέξεις μαζί («μαμά μαμ») και στους αμέσως επόμενους μήνες αρχίζουν να χρησιμοποιούν συντακτικές δομές τριών στοιχείων όχι απαραιτήτως με τη σειρά που θα χρησιμοποιούσαν οι ενήλικοι. Απλοποιήσεις («τίτι» αντί σπίτι, «γω σέσω» αντί εγώ θα παίξω), εξομαλύνσεις και ιδιοσυγκρατικές αποδώσεις (πλένιτης = αυτός που πλένει κατά το χτίστης, ψήστης κλπ) στις λέξεις και στη σύνταξη, είναι αναμενόμενα «λάθη», χαρακτηριστικά του σταδίου αυτού.
Πόσο καθαρά πρέπει να μιλά το παιδί μου μέχρι τα δύο του χρόνια;
Προϋπόθεση για την ανάπτυξη ομιλίας είναι η ανάπτυξη «εσωτερικού λόγου», ενός συστήματος εννοιών που σταδιακά εκφράζεται και επικοινωνείται λεκτικά. Οι λέξεις έρχονται για να αντικαταστήσουν τους υπάρχοντες τρόπους επικοινωνίας με ένα σύστημα αμεσότερο και με υψηλές προδιαγραφές εξέλιξης. Στα πρώτα στάδια όμως το σύστημα της γλώσσας εμφανίζεται απλοποιημένο. Μέχρι τα δύο τους χρόνια αλλά και στα αμέσως επόμενα, τα παιδιά χρησιμοποιούν «μωρουδίστικες» λέξεις, λέξεις απλοποιημένες με συγκεκριμένους μηχανισμούς δηλωτικούς της ηλικίας τους, του σταδίου της φωνολογικής τους εξέλιξης και της νευρομυϊκής ικανότητας των οργάνων της άρθρωσης. Μέχρι τα δύο χρησιμοποιούν έναν περιορισμένο αριθμών συμφώνων συνήθως τα «μπ, π, μ, τ, κι, γκι, νι, κ, γκ» ενώ μέσα στο εξάμηνο από 2.6-3.0 μπορεί να εμφανιστούν τα «φ,β,ντ, λ, λι, χι,γι, χ, γ». Μέχρι τα δύο χρόνια οι λέξεις είναι ως επί το πλείστον μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες. Οι απλοποιήσεις των λέξεων γίνονται συνήθως με μηχανισμούς όπως η απαλοιφή ενός συμφώνου ή μιας συλλαβής («νάνα» αντί μπανάνα), η απλοποίηση των συμφωνικών συμπλεγμάτων («_τίτι» αντί σπίτι), η εναρμόνιση ενός συμφώνου ή φωνήεντος με το γειτονικό του ( «τότα» αντί κότα και «γιγί» αντί «κλειδί»), η αλλαγή προς τα εμπρός ή προς τα πίσω της θέσης που αρθρώνεται ένα σύμφωνο στο στόμα («τιντί» αντί κλειδί), η μετακίνηση ενός συμφώνου σε άλλη θέση μέσα στη λέξη («κσύλο» αντί σκύλο), η προσθήκη συμφώνου ή φωνήεντος μέσα στη λέξη («γιέγια» αντί _έλα) και η αντικατάσταση των εξακολουθητικών συμφώνων από στιγμιαία («κιγκί» αντί κλειδί). Στις λέξεις τα σύμφωνα και τα φωνήεντα αλλάζουν επηρεαζόμενα από τα γειτονικά τους, από το μήκος και τη δομή της λέξης και από το σημείο τονισμού. Είναι επομένως λογικό το παιδί να λέει ένα σύμφωνο σε μία λέξη αλλά να μην το λέει σε μια άλλη ή να το λέει στην αρχή αλλά όχι μέσα στη λέξη. >>περισσότερα (λινκ στην ερώτηση για τη φωνολογία)
Υπάρχουν σημάδια που στην ηλικία των δύο ετών μπορεί να δηλώνουν δυσκολία στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας;
Παρότι ο λόγος και η ομιλία στην ηλικία των δύο ετών είναι ακόμη σε εξέλιξη υπάρχουν ενδείξεις που καταδεικνύουν την ύπαρξη δυσκολιών:
- Η αργή εξέλιξη σε κάποιους τομείς της ανάπτυξης όπως ο έλεγχος του κορμού, το μπουσούλημα, η βάδιση, η κατάποση, η αντίληψη, ο έλεγχος σφικτήρων λίγο αργότερα, μπορεί να δηλώνουν μία γενικότερη ψυχοκινητική καθυστέρηση και επομένως και καθυστέρηση στο λόγο και την επικοινωνία.
Ορισμένες παθήσεις που διαγιγνώσκονται με τη γέννηση του παιδιού ή στην πρώτη βρεφική ηλικία συνοδεύονται από δυσκολίες στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας. Κάποια σύνδρομα ή νευρολογικές παθήσεις ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. - Αν το παιδί δείχνει να μην ανταποκρίνεται σε ακουστικά ερεθίσματα, να μην γυρνά το κεφάλι του προς την πηγή του ήχου ή να μην ανταποκρίνεται στις προσπάθειες επικοινωνίας, μπορεί να έχει κάποιο παροδικό ή μονιμότερο πρόβλημα ακοής και αυτό θα επηρεάσει την εξέλιξη του λόγου. Σε κάποια μαιευτήρια γίνεται μετά τη γέννηση ανιχνευτικός έλεγχος της ακοής του νεογνού με τη μέθοδο των ωτοακουστικών εκπομπών, εξέταση που βοηθά στην έγκαιρη διάγνωση παθήσεων του αυτιού και στην έγκαιρη παρέμβαση. Ακόμα και ήπιες και παροδικές μορφές βαρηκοΐας όπως αυτές που συνοδεύουν μία από τις πιο συνήθεις παθήσεις της παιδικής ηλικίας, την εκκριτική ωτίτιδα, μπορεί να ευθύνονται για την καθυστέρηση στο λόγο ή την ομιλία όταν είναι συχνές.
- Σοβαρές δυσκολίες στην όραση που επηρεάζουν τη γενικότερη εξέλιξη του παιδιού.
- Το παιδί που για μεγάλο χρονικό διάστημα μένει στάσιμο ως προς τον αριθμό των λέξεων που λέει αλλά και ως προς τον τρόπο που τις απλοποιεί μπορεί να έχει δυσκολίες.
- Αν το παιδί δε δείχνει σημεία επικοινωνίας με το περιβάλλον, δεν αντιδρά σε ήχους και προτροπές και δεν ανταποκρίνεται στα επικοινωνιακά καλέσματα. Κάνει στερεοτυπικές, μονότονες και επαναλαμβανόμενες κινήσεις του σώματος, των άκρων ή του κεφαλιού. Δεν εδραιώνει βλεμματική επαφή με πρόσωπα ή αντικείμενα. Το παιχνίδι του είναι μηχανικό και δεν έχει συμβολισμό. Ασχολείται με ιδιόρρυθμο τρόπο με τα αντικείμενα και τα παιχνίδια του και έχει εμμονές. Η ομιλία του αρκετές φορές είναι άσχετη με τη συζήτηση ή με τις ερωτήσεις που του κάνετε.
- Το παιδί που δυσκολεύεται να μάθει πράγματα καθημερινής ρουτίνας ακόμα και μετά από πολλές προσπάθειες. Δεν διατηρεί αυτή τη γνώση και το ίδιο πράγμα δεν μπορεί να το ξανακάνει την επόμενη μέρα πιθανόν να έχει αναπτυξιακά προβλήματα.
Πότε πρέπει να απευθυνθώ σε κάποιον ειδικό;
Ανιχνευτικοί έλεγχοι γίνονται συνήθως από τον παιδίατρο που εκτιμά και τη συνολική ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού. Όταν υπάρχει σοβαρή ανησυχία για οργανικής αιτιολογίας δυσκολίες και πάλι ο παιδίατρος κατευθύνει για τους απαραίτητους εργαστηριακούς και κλινικούς ελέγχους. Αν και αυτοί οι έλεγχοι είναι αρνητικοί και υπάρχουν ενδείξεις καθυστέρησης στην επικοινωνία γίνεται εξειδικευμένη λογοπεδική εκτίμηση που μπορεί να άρει τις ανησυχίες των γονιών ή να τους κατευθύνει προς τον καταλληλότερο τρόπο παρέμβασης. Συχνά σε παιδιά αυτής της ηλικίας δίνονται συμβουλές και κατευθύνσεις ειδικά για κάθε περιστατικό ξεχωριστά, που οδηγούν στην επίσπευση της γλωσσική και επικοινωνιακής εξέλιξης και σε κάποιες περιπτώσεις προτείνεται λογοθεραπευτική παρέμβαση
Ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών, κυρίως αγόρια, που ξεκινούν το δημοτικό σχολείο θα έχουν δυσκολίες στην κατάκτηση δεξιοτήτων που σχετίζονται με τη γραφή και την ανάγνωση εξαιτίας μιας δυσκολίας που φέρει το –γνωστό πλέον- όνομα «δυσλεξία». Η δυσλεξία είναι μια ειδική μαθησιακή δυσκολία που εκδηλώνεται όταν το παιδί μαθαίνει να διαβάζει και να γράφει ενώ οφείλεται σε οργανικούς, νευρολογικούς παράγοντες με τους οποίους το παιδί γεννιέται. Για τη δυσλεξία δεν υπάρχει θεραπεία με την έννοια της ίασης. Με την κατάλληλη και έγκαιρη παρέμβαση όμως τα συμπτώματα και κυρίως οι συνέπειές της στη μαθητική αλλά και την υπόλοιπη ζωή του προσώπου με δυσλεξία, αμβλύνονται.
Τα συμπτώματα της δυσλεξίας εμφανίζονται συνήθως στο τέλος της πρώτης τάξης ή στην αρχή της δευτέρας όταν το παιδί έχει «διδαχθεί» ικανοποιητικά ανάγνωση και γραφή και αφορούν τη μία ή και τις δύο αυτές λειτουργίες. Τα συνηθέστερα συμπτώματα στην ανάγνωση είναι η απαλοιφή, η αντικατάσταση, η μετάθεση λέξεων ή τμήματος της λέξης, η αντικατάσταση λέξης με άλλη με οπτική ή σημασιολογική συνάφεια («κατσαρίδα» αντί «καραβίδα», «αυτοκίνητο» αντί «αμάξι»), η υπερπήδηση μιας ολόκληρης γραμμής ή λέξης, η αργή και κοπιαστική ανάγνωση, η υπερβολική ενασχόληση με την αποκωδικοποίηση των γραπτών συμβόλων-λέξεων, η δυσκολία στη κατανόηση του κειμένου. Στη γραφή, τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι, η αντικατάσταση γραμμάτων από άλλα με οπτική συνάφεια (π.χ. το «ρ» από το «σ», το «μ» από το «η»), η «καθρεφτική» γραφή γραμμάτων (π.χ. το «ε» γράφεται σαν «3» το «ρ» σαν «q»), η παράληψη μέρους της λέξης ή ολόκληρης λέξης, η συνένωση λέξεων, οι μεταθέσεις στη σειρά των γραμμάτων μέσα στη λέξη, η αντικατάσταση συμφώνων από άλλα με ακουστική συνάφεια (π.χ. «φ»-«θ»), η δυσκολία διατήρησης ευθείας γραμμής στη γραφή, ο κακός γραφικός χαρακτήρας. Παιδιά με δυσλεξία έχουν επίσης δυσκολίες στη συγκέντρωση, στην οργάνωση, στην απομνημόνευση, στην αυτοματοποίηση κανόνων, επεξεργάζονται με αργή ταχύτητα γλωσσικό υλικό, μπορεί να έχουν δυσκολίες στον προσανατολισμό στο χώρο ή το χρόνο και δυσκολίες στη μνήμη εργασίας. Παρά τη φυσιολογική ή την υψηλή νοημοσύνη τους χρειάζονται περισσότερο χρόνο από τα άλλα παιδιά για να κάνουν τις ίδιες σχολικές εργασίες. Συνήθως εμφανίζουν εξαιρετικές ικανότητες σε δραστηριότητες που απαιτούν δημιουργική σκέψη, φαντασία, ικανότητες εύρεσης μη συμβατικών λύσεων.
Πίσω από όλα αυτά τα συμπτώματα υπάρχουν δυσλειτουργίες που σχετίζονται με την πρόσληψη, κωδικοποίηση και επεξεργασία ακουστικών και οπτικών ερεθισμάτων, δυσκολίες σε δεξιότητες φωνολογικής επίγνωσης, δυσκολίες στην άμεση λεκτική μνήμη και στην ανάκληση φωνολογικών πληροφοριών από τη μνήμη, ειδικά κάτω από πίεση χρόνου.
Ενώ η εκδήλωση των συμπτωμάτων χρονικά ταυτίζεται με την ηλικία που τα παιδιά εξελίσσουν τις ικανότητές τους στην ανάγνωση και τη γραφή υπάρχουν σημάδια από την προσχολική ηλικία που μπορεί να υποδηλώνουν την εμφάνιση της δυσλεξίας. Επειδή η δυσλεξία σχετίζεται με μία δυσλειτουργία του φωνολογικού συστήματος της γλώσσας, παιδιά με αργή εξέλιξη στην ομιλία ή το λόγο ή παιδιά που ξεκινούν την πρώτη τάξη χωρίς να έχουν λύσει τα προβλήματα στην ομιλία ανήκουν σε μία ομάδα υψηλού κινδύνου εμφάνισης δυσκολιών στο γραπτό λόγο. Στην ίδια ομάδα υψηλού κινδύνου ανήκουν και παιδιά με δυσκολίες σε δεξιότητες φωνολογικής επίγνωσης (π.χ. κατηγοριοποίηση λέξεων σε ομάδες με βάση τον αρχικό φθόγγο της λέξης, αναγνώριση συγκεκριμένων φθόγγων μέσα σε μία λέξη, εύρεση λέξεων που ομοιοκαταληκτούν). Άλλα σημάδια μπορεί να είναι οι δυσκολίες προσανατολισμού, η δυσκολία συγκέντρωσης, η έλλειψη ρυθμού, οι δυσκολίες στις λεπτές κινήσεις. Για λόγους πρόληψης, πρώιμης παρέμβασης αλλά και για λόγους ελέγχου της σχολικής ετοιμότητας υπάρχουν δοκιμασίες όπως το «ΜΕΤΑΦΩΝ» τεστ που ελέγχει δεξιότητες φωνολογικής επίγνωσης ή το «ΑΘΗΝΑ» τεστ που ελέγχει την πιθανότητα ύπαρξης δυσκολιών στη μάθηση. Τα τεστ αυτά μπορούν να δοθούν από την ηλικία του νηπιαγωγείου ώστε να διαπιστωθούν πιθανές ανωριμότητες και να δρομολογηθούν τρόποι παρέμβασης με στόχο την πρόληψη εμφάνισης δυσκολιών στο γραπτό λόγο.
Εάν ένα παιδί δυσκολεύεται να ακολουθήσει τα άλλα παιδιά της τάξης του ή εμφανίζει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα επιβάλλεται η άμεση αξιολόγησή του από εξειδικευμένη διεπιστημονική ομάδα. Αυτή συνήθως αποτελείται από λογοπεδικό, ψυχολόγο και εξειδικευμένο εκπαιδευτικό. Έγκαιρη διάγνωση σημαίνει έγκαιρη παρέμβαση και κατά συνέπεια γρηγορότερη αποκατάσταση των δυσκολιών και πρόληψη της σχολικής αποτυχίας με όλες της συναισθηματικές συνέπειες που αυτή μπορεί να συνεπάγεται.
Τι είναι ο τραυλισμός και πως εκδηλώνεται;
Ο τραυλισμός είναι μια δυσκολία στη ροή της ομιλίας. Σαν σύμπτωμα εκδηλώνεται με «κόλλημα-μπλοκάρισμα» στην αρχή ή τη μέση της λέξης, σαν επανάληψη συλλαβών ή λέξεων ή σαν επιμήκυνση ήχων. Πιο συχνά εμφανίζεται στο ξεκίνημα μιας φράσης και μπορεί να συνοδεύεται από συσπάσεις του προσώπου ή του σώματος και αυξημένη μυϊκή ένταση. Είναι μία δυσκολία στη ροή της ομιλίας η οποία μπορεί να επηρεάζει σημαντικά την ευκολία με την οποία ο άνθρωπος επικοινωνεί. Μπορεί να τον οδηγεί στο να αλλάζει τα λόγια του, στο να αποφεύγει λέξεις, πρόσωπα ή περιστάσεις ακόμα και στο να παραιτηθεί από την επιθυμία του να επικοινωνήσει λεκτικά. Η προσπάθεια που κάνει το πρόσωπο που τραυλίζει να σταματήσει ή να αποφύγει τον τραυλισμό, του προκαλεί έντονη ψυχολογική πίεση και πιθανώς μια αίσθηση ανεπάρκειας και ματαίωσης της επιθυμίας για επικοινωνία. Τα συναισθήματα που αναπτύσσονται σχετικά με τον τραυλισμό αποτελούν τα λεγόμενα εσωτερικά χαρακτηριστικά του, τα οποία αυξανόμενα με τον χρόνο τον συντηρούν.
Σε τι ποσοστό εμφανίζεται ο τραυλισμός στους ενηλίκους;
Ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη, ευφυΐα, επάγγελμα ή ηλικία, εμφανίζεται με συχνότητα 1% του συνολικού πληθυσμού, σε πρόσωπα και των δύο φύλων σε αναλογία ανδρών-γυναικών 4 προς 1.
Υπάρχει θεραπεία για τον ενήλικο που τραυλίζει;
Οι ενήλικοι που τραυλίζουν από την παιδική τους ηλικία και ειδικότερα αυτοί που έχουν ήδη κάνει θεραπεία σε κάποια φάση της ζωής τους, πιστεύουν ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτε πια για τον τραυλισμό τους. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Παρότι δεν υπάρχει θεραπεία με την έννοια της ίασης, το πρόσωπο που τραυλίζει μπορεί να τροποποιήσει τον τραυλισμό του σε έναν ελεγχόμενο, εύκολο και αποδεκτό τρόπο ομιλίας και να ελέγχει τα συναισθήματά του σχετικά με αυτόν. Τα αποτελέσματα μεταξύ άλλων μπορεί να είναι: εξαιρετικά σημαντική αύξηση της ευφράδειας, μείωση της συχνότητας και έντασης των στιγμών του τραυλισμού, ευκολότερη επικοινωνία, θετική αλλαγή στον τρόπο της επικοινωνίας και στο ρόλο που το πρόσωπο που τραυλίζει έχει στην επικοινωνία, ευκολότερη συναναστροφή με τους άλλους ανθρώπους.
Ο τραυλισμός μπορεί να επανεμφανισθεί μετά την θεραπεία;
Ναι, ο τραυλισμός μπορεί να επανεμφανισθεί μετά τη θεραπεία συνήθως όμως σε πολύ μικρότερη ένταση και συχνότητα και με άλλα, ηπιότερα χαρακτηριστικά. Συνήθως θεραπεία “συντήρησης” ή ολιγόχρονη επαναληπτική θεραπεία βοηθάει στην διατήρηση της καλής ομιλίας.
Υπάρχουν διαφορετικά είδη θεραπείας;
Ο τραυλισμός του κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικός. Υπάρχουν διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις που ταιριάζουν σε διαφορετικά πρόσωπα. Ο θεραπευτής είναι αυτός που αξιολογεί το κάθε περιστατικό και προτείνει την κατάλληλη θεραπεία ή συνδυασμό θεραπειών. Το Κέντρο Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού παρέχει ολοκληρωμένες προτάσεις για τη θεραπεία τραυλισμού στους ενηλίκους
Πολλά παιδιά προσχολικής ηλικίας δε μιλούν καθαρά. Οι γονείς μπορεί, τις περισσότερες φορές, να καταλαβαίνουν τις λέξεις που λένε αλλά πρόσωπα που δεν τα βλέπουν συχνά, δυσκολεύονται να τα κατανοήσουν. Στον παιδικό σταθμό οι παιδαγωγοί μπορεί να επισημαίνουν δυσκολία στην λεκτική επικοινωνία, έλλειψη κοινωνικότητας ή προβλήματα συμπεριφοράς. Τι μπορεί να συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις;
Γιατί το παιδί μου δεν το καταλαβαίνουν όταν μιλά;
Μία δυσκολία στην ομιλία μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες οι οποίοι θα πρέπει να ελεγχθούν από τον ειδικό θεραπευτή λόγου και ομιλίας. Εάν ο έλεγχος για οργανικά προβλήματα είναι αρνητικός είναι πολύ πιθανό η δυσνόητη, ανώριμη, απλοποιημένη, μη “καθαρή” ομιλία σε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας να οφείλεται σε μία εξελικτική ανωριμότητα ή διαταραχή του φωνολογικού του συστήματος.
Τι είναι το φωνολογικό σύστημα και πώς αναπτύσσεται;
Το φωνολογικό σύστημα αποτελεί μέρος του γλωσσικού συστήματος και περιλαμβάνει τους ήχους (φθόγγους) μιας γλώσσας οργανωμένους και ταξινομημένους σε λέξεις με βάση συγκεκριμένους κανόνες. Το παιδί που αναπτύσσεται ακούει τις λέξεις από το περιβάλλον και με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί και αναπτύσσει το δικό του φωνολογικό σύστημα. Δε μπορεί όμως να πει τις λέξεις όπως οι ενήλικοι, ίσως λόγω νευροφυσιολογικών περιορισμών. Για αυτό απλοποιεί τις λέξεις του με συστηματικό τρόπο εφαρμόζοντας συγκεκριμένες διαδικασίες απλοποίησης. Για παράδειγμα λέει “τάτα” αντί “πατάτα” επειδή του είναι πιο εύκολο να πει το τμήμα της λέξης που τονίζεται (“τάτα”) κόβοντας την πρώτη μη τονιζόμενη συλλαβή (“πα”), καθιστώντας παράλληλα τη λέξη δισύλλαβη αντί τρισύλλαβη και επομένως πιο εύκολη. Όλα τα παιδιά σε κάποιες φάσεις της εξέλιξης της ομιλίας τους απλοποιούν συστηματικά τις λέξεις με κάποιες διαδικασίες απλοποίησης. Μεγαλώνοντας όμως, μειώνουν σταδιακά τις διαδικασίες απλοποίησης που χρησιμοποιούν και καταλήγουν να μιλούν απολύτως καθαρά όπως οι ενήλικοι.
Εφόσον όλα τα παιδιά απλοποιούν την ομιλία τους πότε υπάρχει πρόβλημα και πώς διαγιγνώσκετε;
Εάν ένα παιδί εμμένει στο να χρησιμοποιεί μια διαδικασία απλοποίησης που θα έπρεπε να έχει σταματήσει αρκετούς μήνες πριν, υπάρχει πρόβλημα. Ο ειδικός θεραπευτής λόγου και ομιλίας αποκλείει άλλες πιθανές διαταραχές που μπορεί να έχουν τα ίδια ή παρόμοια συμπτώματα με τις φωνολογικές διαταραχές και αξιολογεί τη Φωνητική και Φωνολογική Εξέλιξη του παιδιού καταγράφοντας τις απλοποιήσεις που κάνει στην ομιλία του. Από το είδος των απλοποιήσεων προσδιορίζει την ηλικία της φωνολογικής του ανάπτυξης και παρεμβαίνει όταν αυτή δε συμβαδίζει με τη χρονολογική του ηλικία ή εάν οι απλοποιήσεις που κάνει είναι άτυπες και ιδιοσυγκρατικές, δηλαδή δεν παρατηρούνται στη φωνολογική εξέλιξη άλλων παιδιών.
Μπορεί να συνυπάρξουν φωνολογικές διαταραχές και άλλες διαταραχές στο λόγο ή την ομιλία;
Ναι. Συχνά η αργή εξέλιξη στην ομιλία συνυπάρχει με αργή εξέλιξη του λόγου που εκδηλώνεται με δυσκολίες στην έκφραση ή και την κατανόηση του λόγου. Φωνολογικές διαταραχές μπορεί να συνυπάρξουν και με άλλες αρθρωτικές διαταραχές. Η διάγνωση και θεραπεία από εξειδικευμένο επιστήμονα εξασφαλίζει την ορθότητα της διάγνωσης και την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής παρέμβασης.
Σε ποια ηλικία εμφανίζεται το «ρ».
Στην εξέλιξη της ομιλίας ενός παιδιού το «ρ» αναμένεται να εμφανιστεί τελευταίο. Παρότι υπάρχουν παιδιά που λένε το «ρ» αρκετά νωρίς, με βάση έρευνες που αναφέρονται στην φωνολογική εξέλιξη της Ελληνικής γλώσσας ισχύουν τα ακόλουθα: Στην αρχή της συλλαβής στην αρχή της λέξης όπως στη λέξη «ρόδα», αναμένεται να εμφανιστεί σε ηλικία άνω των 5,5 χρονών σε ποσοστό 90% του πληθυσμού. Στην αρχή της συλλαβής μέσα στη λέξη όπως στη λέξη «χορός», σε ηλικία άνω των 5 χρονών* σε ποσοστό 90% του πληθυσμού. Ενώ στο τέλος της συλλαβής όπως στη λέξη «χόρ-τα» σε ηλικία άνω των 5:6 χρονών* σε ποσοστό 50-75% του πληθυσμού. Στα συμφωνικά συμπλέγματα όπως στις λέξεις «βροχή», «γράφω» και «στρώμα» μπορεί να αργεί να εμφανιστεί ακόμα περισσότερο (4,5-6 χρόνων* σε ποσοστό 75% του πληθυσμού) *(Πηγή: Δοκιμασία Φωνητικής και Φωνολογικής εξέλιξης, Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών, 1995).
Το παιδί μου αντικαθιστά το «ρ» με άλλο σύμφωνο. Γιατί γίνεται αυτό;
Συχνά στην τυπική εξέλιξη της ομιλίας το κενό που υπάρχει στη λέξη από την έλλειψη του «ρ» αντικαθίσταται από ένα άλλο ευκολότερο ως προς την άρθρωση σύμφωνο, το «λ». Έτσι το παιδί αντί να λέει «ρόδα» λέει «λόδα». Επίσης συχνά τα παιδιά απλοποιούν την ομιλία τους με μία διαδικασία που λέγεται ολίσθηση των υγρών συμφώνων. Υγρά σύμφωνα είναι το «ρ» και το «λ» και το αποτέλεσμα αυτής της απλοποίησης είναι το «ρ» και το «λ» να αρθρώνονται σαν «γι». Δηλαδή, το ρολόι λέγεται «γιογιόι» και η λάμπα «γιάμπα». Εξίσου συχνά, στη θέση του «ρ» υπάρχει ένα κενό στη λέξη. Δηλαδή, το ρόδι λέγεται «_όδι». Όλες οι ανωτέρω διαφοροποιήσεις στην απόδοση λέξεων με «ρ» απαντώνται στη τυπική εξέλιξη της ομιλίας μέχρι το φωνολογικό σύστημα να ωριμάσει και να αρχίσει το παιδί να «βάζει» το «ρ» στην ομιλία του.
Πότε θα πρέπει να ανησυχήσω;
Υπάρχει ένας γενικός κανόνας που αναφέρει ότι ένα παιδί θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει την εξέλιξη του φωνολογικού του συστήματος και επομένως να μιλά τελείως καθαρά μέχρι να πάει στην Α΄ τάξη, οπότε θα αρχίσει η μετάβαση στο γραπτό λόγο. Εάν ένα παιδί δε λέει το «ρ» ή το αντικαθιστά με άλλο σύμφωνο ένα χρόνο πριν την Α΄ τάξη, η ομιλία θα πρέπει να εκτιμηθεί για να αποφασιστεί εάν χρειάζεται θεραπευτική παρέμβαση ή εάν μπορούμε να του δώσουμε λίγο ακόμα χρόνο για να το εξελίξει.
Ένα παιδί που δε λέει το «ρ» θα πρέπει, κατά κανόνα, να κάνει λογοθεραπεία εάν:
- είναι στην Α΄ δημοτικού και δε λέει το «ρ» ή το λέει διαφορετικά.
- θα πάει στην Α΄ δημοτικού το Σεπτέμβριο
- ενοχλείται επειδή δε λέει το «ρ» (ντρέπεται, απομονώνεται, αποφεύγει λέξεις με «ρ»)
- Προσπαθεί ανεπιτυχώς να το πει
- λέει κάτι που μοιάζει με «ρ» ή λέει ένα διαφορετικό «ρ» όπως για παράδειγμα το γαλλικό «ρ»
- έχει «κοντό» χαλινό. Η μεμβράνη δηλαδή που υπάρχει κάτω από τη γλώσσα για να συγκρατεί την κίνησή της είναι κοντή και δεν επιτρέπει την άρση της γλώσσας προς τον ουρανίσκο όπου και τη θέση άρθρωσης του «ρ». Συχνά σε παιδιά με κοντό χαλινό, η μύτη της γλώσσας έχει το σχήμα που εμφανίζεται στην διπλανή εικόνα. Επίσης η άρση της γλώσσας έξω από το στόμα και προς τη μύτη δεν είναι εφικτή.
Μια προσεκτική εξέταση του στόματος καθώς και λεπτομερής ανάλυση της φωνολογικής εξέλιξης και της άρθρωσης του παιδιού είναι απαραίτητη για να εξακριβωθεί κατά πόσον ένα παιδί είναι απαραίτητο να ακολουθήσει θεραπεία ή κατά πόσον είναι σκόπιμο να του δοθεί χρόνος για να εξελίξει και να εδραιώσει το «ρ» στο φωνολογικό του σύστημα και στην ομιλία του
Αφήστε τα παιδιά να ανακαλύψουν, να πιάσουν, να γλείψουν, να αισθανθούν, να ακούσουν, να δοκιμάσουν, να γευτούν. Εάν η ανάπτυξη μιας έννοιας είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη της λέξης που τη σηματοδοτεί, οργανώστε ευκαιρίες μάθησης και διευκολύνετε το έμφυτο ενδιαφέρον του παιδιού αυτής της ηλικίας να εξερευνήσει τον κόσμο του. Τα παιδιά μαθαίνουν με όλες τους τις αισθήσεις, δημιουργούν νοητικές κατασκευές, γνωστικά σχήματα με τα οποία αφομοιώνουν και κατηγοριοποιούν τα ερεθίσματα και «συμμορφώνουν» τα παλιά τους γνωστικά σχήματα με βάση τη νέα εμπειρία. Είναι αυτά τα γνωστικά σχήματα που αργότερα τα σηματοδοτούν με νοήματα και λέξεις.
Διατηρείστε φυσικό το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει και μαθαίνει το παιδί. Δεν είναι παράξενο που τα παιδιά αναπτύσσονται γρηγορότερα το καλοκαίρι που έρχονται σε επαφή με τη φύση και έχουν μεγαλύτερη ελευθερία αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον και βιώνουν νέες εμπειρίες.
Η επικοινωνία εξυπηρετεί σκοπούς. Το παιδί επικοινωνεί για να καλύψει τις ανάγκες του ή για να καλύψει τις επικοινωνιακές απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Το μωρό μπορεί να κλαίει για να δηλώσει ότι πεινάει αλλά και προσπαθεί να ανακαθίσει όταν η μαμά απλώνει τα χέρια της για να το πάρει στην αγκαλιά της. Οργανώστε κατάλληλα το περιβάλλον του ώστε το παιδί να βρίσκει κάτι για το οποίο να θέλει ή να πρέπει να επικοινωνήσει. Προσπαθήστε να μην ακολουθείτε πάντα τις ίδιες ρουτίνες που καθιστούν το παιχνίδι προβλέψιμο.
Επικοινωνούμε με πρόθεση. Το παιδί επικοινωνεί για δηλώσει ανάγκη, επιθυμία, απαίτηση, συναίσθημα, για να ρωτήσει, ζητήσει, σχολιάσει… Οργανώστε το περιβάλλον ώστε το παιδί να έχει κάποιο λόγο για να επικοινωνήσει και φροντίστε να μην του τα προσφέρετε «όλα έτοιμα». Στα πρώτα στάδια επικοινωνίας, οι επικοινωνιακές προθέσεις του παιδιού ερμηνεύονται από τους ενηλίκους. Οι γονείς δίνουν νόημα στις επικοινωνιακές προσπάθειες του παιδιού και ερμηνεύουν «τι θέλει να πει» με τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, «προ-λέξη» ή χειρονομία. Φροντίστε να μην αναγνωρίζετε συνεχώς μόνο το ίδιο νόημα σε αυτά που λέει το παιδί. Μπορεί να επικοινωνεί με τον ίδιο τρόπο διαφορετικά πράγματα και για διαφορετικό σκοπό. Ενισχύστε αυτή τη διαφορετικότητα.
Επικοινωνούμε μηνύματα και προκαλούμε αλλαγές. Εξασφαλίστε ότι το παιδί θέλει να επικοινωνήσει, ότι υπάρχει κάποιος που θέλει να το «ακούσει», ότι υπάρχει κάτι να «πει» και ότι αυτή η προσπάθεια είναι αποδεκτή, στέφεται με επιτυχία και προκαλεί ικανοποίηση. Αυτό δεν έχει πιθανότητες να γίνει αν το παιδί μάς μιλά όταν για παράδειγμα βλέπουμε τηλεόραση, αν δεν το έχουμε απέναντι μας καθήμενοι στο ίδιο ύψος με αυτό, αν δεν το κοιτάμε στα μάτια και δεν ανταποκρινόμαστε αμέσως σε αυτό που μας ζητά.
Σημασία έχει η επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα όχι το μέσο επικοινωνίας. Δεχτείτε οποιοδήποτε μέσο με το οποίο το παιδί σάς δείχνει αυτό που θέλει. Ήχοι με νόημα, προ-λέξεις, νοήματα και χειρονομίες, δείξιμο με το δάχτυλο, νεύματα είναι όλα αποδεκτά. Μην περιμένετε να ακούσετε λέξεις και μην τις απαιτείτε. Οι λέξεις θα έρθουν σε αντικατάσταση των πρώιμων μέσων επικοινωνίας.
Χρησιμοποιείστε νοήματα. Τα νοήματα επαυξάνουν την επικοινωνία με ένα οπτικό ερέθισμα συμπληρωματικό του ακουστικού, αυξάνουν την συγκέντρωση προσοχής και ισχυροποιούν τη σύνδεση λέξης και έννοιας. Χρησιμοποιείστε φυσικές χειρονομίες για να σηματοδοτήσετε το νέο αλλά και το καθημερινό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείτε στο παιχνίδι και θα δείτε το παιδί να το κατακτά ευκολότερα. Τα νοήματα καταργούνται αυτόματα σαν μέσο επικοινωνίας με την αντικατάστασή τους από λέξεις. Τα νοήματα επιταχύνουν δεν επιβραδύνουν την εμφάνιση ομιλίας και τη γλωσσική εξέλιξη όπως φοβούνται κάποιοι γονείς.
Δείξτε στο παιδί σας επικοινωνιακές δεξιότητες. Μιλάτε ο καθένας με τη σειρά του, δώστε αμέριστο χρόνο στο παιδί σας να αντιδράσει σε μία ερώτηση ή εντολή, ανταποκριθείτε αμέσως σε ό,τι σας ζητά, μοιραστείτε εξίσου το χρόνο ομιλίας και παιχνιδιού όσο δύσκολο και αν είναι αυτό, μιλάτε με φυσιολογική ταχύτητα, εδραιώστε και διατηρείστε βλεμματική επαφή με το παιδί, μπείτε σε μια σχέση αλληλεπίδρασης μαζί του με ίσα επικοινωνιακά δικαιώματα, ξεχάστε το ρόλο του δασκάλου που ξέρει και υιοθετήστε το ρόλο του γονιού που επανανακαλύπτει μαζί με το παιδί του τον κόσμο και χαίρεται αυτήν την δημιουργική αλληλεπίδραση.
Βοηθείστε τη σύνδεση σημαίνοντος και σημαινόμενου. Όταν το παιδί δείχνει κάτι, βλέπει μία εικόνα σε ένα βιβλίο ή λέει μια πρώιμη λέξη βοηθείστε το λέγοντάς του με φυσικό τρόπο τη λέξη που αντιστοιχεί στην έννοια. Ονοματίστε αντικείμενα με τα οποία παίζει και συνοδεύσετε το παιχνίδι του με ομιλία.
Ωθείστε την εξέλιξη του συμβολικού παιχνιδιού. Φτιάξτε ιστορίες με κουκλάκια αναπαριστώντας την πραγματικότητα και περιγράψτε λεκτικά το παιχνίδι σας. Χρησιμοποιείστε μικρές προτάσεις, με συντακτική πολυπλοκότητα ανάλογη της εξέλιξης του παιδιού. Παίξτε δίπλα στο παιδί οργανώνοντας το δικό σας παράλληλο παιχνίδι και αφήστε το παιδί να σας αντιγράψει.
Ξεχάστε όσα ξέρετε για τις λέξεις. Τα μάθατε στο σχολείο όταν ήδη χρησιμοποιούσατε λέξεις που δε θυμάστε πώς τις μάθατε. Οι ήχοι της γλώσσας οργανώνονται σε λέξεις με φυσικό τρόπο, παρόμοιο σε όλες τις γλώσσες, χρησιμοποιώντας έναν εγγενή μηχανισμό. Μην παρεμβαίνετε σε αυτή την απολύτως φυσική διαδικασία «διδάσκοντας» τις λέξεις με συλλαβιστό τρόπο ή απαιτώντας από το παιδί να συνδυάσει ήχους (μπ+α+λ+α = μπάλα). Δώστε έμφαση στην επικοινωνιακή χρήση μιας λέξης και κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας επαναλάβετε τη λέξη με φυσικό τρόπο για να την ακούσει το παιδί. Δώστε ένα καλό και φυσικό ακουστικό πρότυπο στο παιδί χωρίς να απαιτείτε να το επαναλάβει. Δεχτείτε τις λέξεις όπως τις λέει το παιδί αλλά εσείς ΠΑΝΤΑ να χρησιμοποιείται την ενήλικη απόδοσή τους και όχι τον «μωρουδίστικο» τρόπο που τις λέει το παιδί σας. Πολλοί γονείς θεωρούν χαριτωμένο τον απλοποιημένο τρόπο ομιλίας του παιδιού τους, του μιλούν με τον ίδιο τρόπο (π.χ. ώρα για νάνι τώρα, έλα να κάνεις μαμ, πάμε να παίξουμε γκολ) και τον εδραιώνουν.
Υπάρχουν σημάδια που στην ηλικία των δύο ετών μπορεί να δηλώνουν δυσκολία στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας;
Παρότι ο λόγος και η ομιλία στην ηλικία των δύο ετών είναι ακόμη σε εξέλιξη υπάρχουν ενδείξεις που καταδεικνύουν την ύπαρξη δυσκολιών:
- Η αργή εξέλιξη σε κάποιους τομείς της ανάπτυξης όπως ο έλεγχος του κορμού, το μπουσούλημα, η βάδιση, η κατάποση, η αντίληψη, ο έλεγχος σφικτήρων λίγο αργότερα, μπορεί να δηλώνουν μία γενικότερη ψυχοκινητική καθυστέρηση και επομένως και καθυστέρηση στο λόγο και την επικοινωνία.
- Ορισμένες παθήσεις που διαγιγνώσκονται με τη γέννηση του παιδιού ή στην πρώτη βρεφική ηλικία συνοδεύονται από δυσκολίες στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας. Κάποια σύνδρομα ή νευρολογικές παθήσεις ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
- Αν το παιδί δείχνει να μην ανταποκρίνεται σε ακουστικά ερεθίσματα, να μην γυρνά το κεφάλι του προς την πηγή του ήχου ή να μην ανταποκρίνεται στις προσπάθειες επικοινωνίας, μπορεί να έχει κάποιο παροδικό ή μονιμότερο πρόβλημα ακοής και αυτό θα επηρεάσει την εξέλιξη του λόγου. Σε κάποια μαιευτήρια γίνεται μετά τη γέννηση ανιχνευτικός έλεγχος της ακοής του νεογνού με τη μέθοδο των ωτοακουστικών εκπομπών, εξέταση που βοηθά στην έγκαιρη διάγνωση παθήσεων του αυτιού και στην έγκαιρη παρέμβαση. Ακόμα και ήπιες και παροδικές μορφές βαρηκοΐας όπως αυτές που συνοδεύουν μία από τις πιο συνήθεις παθήσεις της παιδικής ηλικίας, την εκκριτική ωτίτιδα, μπορεί να ευθύνονται για την καθυστέρηση στο λόγο ή την ομιλία όταν είναι συχνές.
- Σοβαρές δυσκολίες στην όραση που επηρεάζουν τη γενικότερη εξέλιξη του παιδιού.
Το παιδί που για μεγάλο χρονικό διάστημα μένει στάσιμο ως προς τον αριθμό των λέξεων που λέει αλλά και ως προς τον τρόπο που τις απλοποιεί μπορεί να έχει δυσκολίες. - Αν το παιδί δε δείχνει σημεία επικοινωνίας με το περιβάλλον, δεν αντιδρά σε ήχους και προτροπές και δεν ανταποκρίνεται στα επικοινωνιακά καλέσματα. Κάνει στερεοτυπικές, μονότονες και επαναλαμβανόμενες κινήσεις του σώματος, των άκρων ή του κεφαλιού. Δεν εδραιώνει βλεμματική επαφή με πρόσωπα ή αντικείμενα. Το παιχνίδι του είναι μηχανικό και δεν έχει συμβολισμό. Ασχολείται με ιδιόρρυθμο τρόπο με τα αντικείμενα και τα παιχνίδια του και έχει εμμονές. Η ομιλία του αρκετές φορές είναι άσχετη με τη συζήτηση ή με τις ερωτήσεις που του κάνετε.
- Το παιδί που δυσκολεύεται να μάθει πράγματα καθημερινής ρουτίνας ακόμα και μετά από πολλές προσπάθειες. Δεν διατηρεί αυτή τη γνώση και το ίδιο πράγμα δεν μπορεί να το ξανακάνει την επόμενη μέρα πιθανόν να έχει αναπτυξιακά προβλήματα.
Πότε πρέπει να απευθυνθώ σε κάποιον ειδικό
Ανιχνευτικοί έλεγχοι γίνονται συνήθως από τον παιδίατρο που εκτιμά και τη συνολική ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού. Όταν υπάρχει σοβαρή ανησυχία για οργανικής αιτιολογίας δυσκολίες και πάλι ο παιδίατρος κατευθύνει για τους απαραίτητους εργαστηριακούς και κλινικούς ελέγχους. Αν και αυτοί οι έλεγχοι είναι αρνητικοί και υπάρχουν ενδείξεις καθυστέρησης στην επικοινωνία γίνεται εξειδικευμένη λογοπεδική εκτίμηση που μπορεί να άρει τις ανησυχίες των γονιών ή να τους κατευθύνει προς τον καταλληλότερο τρόπο παρέμβασης. Συχνά σε παιδιά αυτής της ηλικίας δίνονται συμβουλές και κατευθύνσεις ειδικά για κάθε περιστατικό ξεχωριστά, που οδηγούν στην επίσπευση της γλωσσική και επικοινωνιακής εξέλιξης και σε κάποιες περιπτώσεις προτείνεται λογοθεραπευτική παρέμβαση.